Two words for Fatos Nano!

It seems that Fatos Nano has died. The man who never took power seriously, apparently has not learned to take death seriously, despite the advice of doctors. Surely, as in Dritëro Agolli's famous poem, he negotiated with her for the umpteenth time, told her to have a drink together and come back another time.

In fact, both of them, Agolli and Nano, are the characters that galvanized a rusty faction of Enver Hoxha and turned it into a political force that has no intention of leaving power and sees renewal no longer from the rotation of powers but from of the elites within it.

Fatos Nano has light and shadow in his political career where the light undoubtedly prevails. His great indisputable merit is the modernization of the party. Followed and persecuted from outside and inside the party, he managed to make it a reliable force to take power only after four years. Thirty years after his reform, when the descendants of communists no longer exist in the entire former Soviet east, the party of Albanian socialists is in its 18th year in power and every other political force in front of it seems anachronistic.

Another merit was the approach of new elements. Some turned out to be breadwinners, some fools, some snakes and others of value. But the result is that SP, thanks to him, is able to generate new elites.

One of the merits that few mention is the economy. Nano was a typical representative of Keynes in the run-down Albanian economy. He succeeded in disciplining the shattered Albanian fiscal system and distributing investments on non-preferential routes. Many of the successful businesses have their origins in his time. Nano was an enemy of the monopolistic systems that are suffocating our economy.

Another merit of his is the corpus of laws that often conflicted with the Albanian thirst for power. "We are giving up power to make a state", is his phrase that very few remember today. Still his laws on administration, tenders, recruitment, remain the best.

Pas kësaj vijnë dritëhijet e Nanos, dritëhije që do të diskutohen edhe për shumë dekada të tjera. Shumë thonë që instaloi korrupsionin. Broçkulla. E kishte instaluar Saliu i parë, i cili po tregon që e ka gjenetik dhe jo aksidental. Ama dobësia e Nanos është indulgjenca e tij ndaj individëve që i bjerrën qeverisjen dhe në përgjithësi ndaj kësaj flame si fenomen që është futur tashmë në psikozën tonë. Flamë që dogji edhe vetë atë në 2005-ën.

A ishin njerëzit aq të mllefosur nga korrupsioni sa të votonin Berishën? Jo, numrat thonë të kundërtën. Por Fatos Nano lëshoi pushtetin me vetëdije. Me vetëdije bëri ligjin elektoral që e penalizonte dhe me vetëdije nuk bëri presion mbi gjykatat që të merrte mandatet e diskutueshme. Natyrisht që ishte veprimi i një evropiani, por problemi është se kë kishte përballë. Cili është rezultati? Risolli një Berishë në pushtet që as kishte mësuar e as kishte harruar ndonjë nga veset, Berishë që e kemi peshqesh edhe sot.

A ishte ky një mësim në lëkurën e shqiptarëve për nevojën e rotacionit të pushtetit, kulturë e cila po ju vinte paketë me Berishën? Mbase po e mbase jo. Pushteti duhet të riciklohej, dhe Nano futi kulturën e ndërrimit paqësor të pushtetit, një revolucion ky kur merr parasysh që po ndryshonte psikologjinë e një partie që nën lëkurë i lexohej citati “Pushteti buron nga gryka e pushkës dhe mbrohet me grykën e topit”. Kurse Berisha, njeriu i kasaphanës së ‘97-ës nuk ishte e nevojshme, madje e tepërt. E tregoi në 21 janar që ishte i njëjti i ‘97-ës. I dha shpresë çdo llumi që çfarëdo të bëjë, dikur do vijë edhe dita e tij.

E panevojshme lufta në të gjitha frontet që i hapi Edi Ramës. Deklaratat kundër tij për ta poshtëruar, investimet në fushata zgjedhore politike që të humbiste, duke harruar se bashkë me Ramën po digjeshin edhe socialistët, i bënë jetën e vështirë jo vetëm Ramës por gjithë atyre që ishin jashtë dhomave të pushtetit të Berishës.

Njeriu që nuk njihej për hakmarrje u shfaq inatçor me njeriun që e kishte promovuar vetë. E parë me syrin e të sotmes, duket se njeriu i vetëm të cilit Nano u përpoq t’i bënte keq ishte pikërisht Rama, ndërkohë që shumë emra kishin radhën para tij. Sot duket diçka e tejkaluar. Rama me sa duket ia ka falur dhe jo vetëm me deklarata, dhe mes tyre tashmë është paqja.

At the end of the cycle, history remembers only one characteristic of power that can be summed up in one sentence, and for Nano it is most likely: Citizen, with the vices and virtues that this word carries. However, we hope it is too early to take stock of him. Albania still needs Fatos Nano, even as a living icon.