SKEMA: Si OLIGARKËT përdorin pushtetin e tyre që shoqëritë të mbeten të pabarabarta

Shumë mund t'i konsiderojnë idetë e Jeffrey Winters si subversive ose revolucionare, por në këtë intervistë ai flet si akademik.

Në fakt ky profesor i Shkencave Politike në Universitetin Northëestern (Illinois, SHBA) i ka kushtuar një çerek shekulli studimit të një teme komplekse: Fuqia e pasurisë dhe mënyra se si ajo shndërrohet në ndikim politik.

Pas këtij studimi, ai shkroi librin "Oligarkia", në të cilin, jo vetëm që gjurmon historinë e pushtetit dhe privilegjin e oligarkisë që nga kohërat e lashta e deri më sot, por zhvillon edhe një teori origjinale për këtë çështje.

Në këtë bisedë me BBC, Winters flet për disa nga qasjet e tij më të diskutueshme, siç është, për shembull, pohimi se të gjitha demokracitë aktuale liberale janë, në të njëjtën kohë, oligarki.

Ai gjithashtu trajton arsyet pse e konsideron se pjesëmarrja demokratike është bërë e paefektshme në përballjen me pushtetin e oligarkive, si dhe paradoksin që shoqëritë demokratike - të cilat ruajnë barazinë politike - janë aktualisht "tepër të pabarabarta nga pikëpamja ekonomike".”

Për çfarë flasim, kur flasim për oligarki?

Oligarkia i referohet fuqisë politike të pasurisë. Që nga kohërat e lashta, në Athinë dhe Romë, kur fjala oligarki u përdor për herë të parë, ajo i referohej gjithmonë fuqisë së atyre pak njerëzve që kanë pasuri të jashtëzakonshme.

Pushteti politik mund të marrë shumë forma, të tilla si mbajtja e posteve politike,  ose kontrolli i masave shtrënguese, si për shembull një udhëheqës ushtarak, por një nga burimet më të rëndësishme të pushtetit politik gjatë historisë ka qenë zotërimi i pasurisë masive dhe, sot, ne kemi oligarkë që veprojnë në të njëjtën mënyrë si në botën e lashtë.

Pse duhet të na interesojë oligarkia tani?

Duhet të na shqetësojë, sepse të gjitha vendet demokratike në botë janë njëkohësisht edhe oligarki. Ato janë një përzierje e të dyjave.

Edhe vendet që lejojnë konkurrencën politike ndërmjet partive dhe gëzojnë të drejtën e votës kanë gjithashtu një numër të vogël njerëzish që përdorin fuqinë e madhe të pasurisë së tyre për të financuar kandidatët, shumë më përpara se qytetarët të dalin në votim. Në përgjithësi, fuqia e parasë kryesisht përcakton se kush është një kandidat i mundshëm.

Një arsye e dytë është sepse, veçanërisht në demokracitë e sotme, kemi një pabarazi më të madhe se kurrë më parë në histori. Kjo është ironike sepse ne zakonisht mendojmë për pabarazinë si një problem në shoqëritë jodemokratike, por në fakt, demokracitë liberale janë jashtëzakonisht të pabarabarta ekonomikisht.

Një arsye për këtë është se gjatë 250 viteve të fundit oligarkët kanë përdorur fuqinë e tyre për të siguruar që demokracia të mos e bëjë shoqërinë më të barabartë ekonomikisht.

Pra, shpërthimi i pabarazisë që shohim në botë dhe shpërthimi i tërbimit që shohim tek qytetarët lidhet me faktin se oligarkia është më e fortë sot në demokraci sesa ka qenë në dekada.

Si ka mundësi që demokracia nuk mund ta zgjidhë këtë problem të pabarazisë për shkak të oligarkisë?

Demokracia ka një aftësi të kufizuar për të zgjidhur këtë çështje, sepse ligjet tashmë janë shkruar nga vetë demokracitë për të favorizuar oligarkët.

Po ju jap një shembull. Në Shtetet e Bashkuara patëm një rast shumë të famshëm në vitin 2010 të quajtur Qytetarët e Bashkuar, në të cilin Gjykata e Lartë e barazoi përdorimin e parave në politikë me ushtrimin e lirisë së shprehjes. Kjo i hapi rrugë  përdorimit të parave për të ndikuar në sistemin politik.

Dhe sot në Shtetet e Bashkuara, për shkak të ekzistencës së komiteteve të posaçme të veprimit politik, jo vetëm që shuma e parave që mund të përdorin oligarkët është praktikisht e pakufizuar, por është gjithashtu sekrete, sepse ne nuk e dimë saktësisht se kush po ndikon në politikë.

Kur flasim për një grup të vogël njerëzish shumë të pasur që përdorin fuqinë dhe pasurinë e tyre, shumica e njerëzve do të mendojnë për elitat. Si e bëni dallimin midis elitave dhe oligarkëve?

Elita i referohet gjithashtu një pakice njerëzish që kanë një sasi të madhe pushteti, por ky pushtet bka tipare të tjera,  përveç pasurisë. Për shembull, dikush si Barack Obama mbante poste politike kur ishte president, pra ai ishte anëtar i elitës, por nuk ishte i pasur. Dikush si Gandi ishte anëtar i elitës sepse ishte jashtëzakonisht i fuqishëm, por nuk kishte pasuri. Dikush si Oprah Winfrey mund të ketë një fuqi të madhe duke qenë një personazh i famshëm.

Si e shpjegoni që në demokracitë liberale, në të cilat zgjedhjet janë të lira dhe të gjithë qytetarët kanë të drejtën e votës, oligarkët mund të kenë kaq shumë ndikim?

Le të kthehemi te shembulli i Shteteve të Bashkuara: shumë kohë përpara se dikush të mund të votojë qoftë në zgjedhjet paraprake, apo në zgjedhjet për poste publike, ne kemi diçka që quhet primare e pasurisë.

Primaret e pasurisë janë ato në të cilat kandidati që dëshiron të kandidojë fillimisht shkon te të gjithë njerëzit e pasur dhe thotë: "Çfarë doni? Më lejoni të sigurohem që politikat do t'ju favorizojnë”. Pastaj të pasurit vendosin se kë do të mbështesin.

Në përgjithësi, zgjedhjet paraprake për të pasurit fillojnë një ose dy vjet përpara çdo lloj fushate për poste publike. Dhe nëse do të aplikosh, por nuk mund të tërheqësh paratë e të pasurve, në shumicën e rasteve nuk mund të konkurrosh.

Pra, roli i fuqisë së pasurisë është të kufizojë kandidatët në një numër aq të vogël njerëzish që janë të pranueshëm nga oligarkët. Pasi oligarkët të kenë eliminuar kandidatët e tjerë, më pas hapin mundësinë që populli të vendosë midis kandidatëve A, B dhe C, të cilët janë plotësisht të pranueshëm për oligarkët.

Më lejoni të jem i qartë: a kanë mundësi qytetarët të zgjedhin? Po, por duhet të kuptojmë se kombinimi i oligarkisë dhe demokracisë kufizon ashpër opsionet dhe politikat që janë të mundshme, sepse ata  duan të ruajnë pabarazinë, pabarazinë ekstreme dhe përqendrimin e pasurisë.

Ndonjëherë ky proces dështon dhe demokracia nxjerr kandidatë, apo parti që nuk janë të pranueshme për oligarkët. Kur kjo ndodh, zakonisht është vetë demokracia që shembet, sepse oligarkët e konsiderojnë të papranueshme.

Një shembull shumë i qartë ishte rasti i Allendes në Kili. Demokracia prodhoi një parti dhe kandidat që ishin krejtësisht të papranueshëm për korporatat dhe të pasurit, dhe rezultati ishte vrasja dhe fundi i demokracisë. Dhe kjo ka ndodhur në shumë vende të botës.

Prandaj, një nga gjërat që duhet të kuptojmë për marrëdhënien midis oligarkisë dhe demokracisë është se demokracia është e mundur për sa kohë që oligarkia nuk kërcënohet.

Në librin tuaj ju pretendoni se oligarkët kanë qenë të suksesshëm për shekuj me radhë duke i bërë njerëzit të besojnë se është gabim të tentohet rishpërndarja e konsiderueshme e pasurisë...

Kur demokracia po shfaqej, oligarkët ishin jashtëzakonisht të shqetësuar se kjo do të shkaktonte një rishpërndarje të pasurisë. Kishin shumë frikë dhe, në fakt, nuk donin që të ndodhte demokracia. Dhe rezulton se, në fakt, demokracia është strukturuar në një mënyrë që e bën jashtëzakonisht të vështirë rishpërndarjen e pasurisë.

Ata janë përpjekur gjithashtu të përdorin fuqinë e pasurisë për të formësuar idetë në shoqëri. Shumë oligarkë në mbarë botën financojnë qendra kërkimore, institute dhe departamente të ekonomisë në universitetet kryesore për të përhapur idenë se pa oligarkë dhe pasuri të përqendruar, nuk do të krijohen vende pune dhe ekonomitë do të shemben.

Ata gjithashtu parashtruan idenë se oligarkët në fakt janë të dobishëm për shoqërinë, sepse ata janë filantropë dhe dhurojnë para për mjekësinë dhe kauza të tjera që ata mbështesin.

Ajo që nuk thuhet kurrë është se gjëja kryesore që bëjnë oligarkët me paratë e tyre është mbrojtja e pasurisë së tyre. Duke filluar nga vitet 1950 dhe 1960, u shfaq ajo që unë e quaj në librin tim 'industria e mbrojtjes së pasurisë', e cila është një industri shumë miliardë dollarëshe e përbërë nga avokatë, kontabilistë, lobistë dhe profesionistë të menaxhimit të pasurisë, puna e vetme e të cilëve është të sigurohen që oligarkët të mos paguajnë taksat.

Ka dy mënyra në të cilat pabarazia rritet. Njëra ndodh në pikën e prodhimit, domethënë në marrëdhëniet midis njerëzve që punojnë dhe pronarëve të vendeve të punës.

Mënyra tjetër se si ndikohet pabarazia është politika e rishpërndarjes së qeverisë. Kjo është arsyeja pse shumica e shoqërive përpiqen të merren me pabarazinë përmes taksave progresive. Të varfrit paguajnë më pak taksa, ndërsa të pasurit duhet të paguajnë më shumë.

Detyra e industrisë së mbrojtjes së pasurisë është të sigurohet që taksat progresive të mos funksionojnë. Për shembull, njerëz si Ëarren Buffet, Elon Musk ose Jeff Bezos paguajnë një normë tatimore dukshëm më të ulët se qytetari mesatar në SHBA.

Pse? Së pari, sepse industria e mbrojtjes së pasurisë formon legjislacionin, duke ndihmuar në shkrimin e ligjeve në Kongres për të krijuar vakum ligjor për të pasurit.

Së dyti, e njëjta industri e mbrojtjes së pasurisë lëviz paratë në të gjithë botën drejt juridiksioneve sekrete, besimeve ose parajsave fiskale për ta bërë të pamundur për agjencitë si IRS të dinë se ku është pasuria.

Së fundi, e njëjta industri e mbrojtjes së pasurisë po lobon në Kongres që të shkurtojë fondet për IRS, duke kufizuar aftësitë e saj hetimore në mënyrë që të mos gjejë paratë, të ndjekë ose të hetojë oligarkët.

Në librin tuaj, ju përmendni se oligarkia përfaqëson 1% të 1% dhe se, kur ata mobilizojnë fuqinë e tyre për të mbrojtur pasurinë e tyre, ata që përfundojnë duke paguar më shumë taksa janë ata që janë pak më pak të pasur dhe shtresa e mesme. A mund ta shpjegoni këtë?

Në libër unë e përkufizoj një oligark si një person që arrin një nivel ekonomik që i lejon të paguajë për “industrinë e mbrojtjes së pasurisë”. Domethënë, ai përdor pasurinë e tij për të mbrojtur pasurinë.

Në Shtetet e Bashkuara, për shembull, ekziston një grup që unë i quaj oligarkë dhe grupi poshtë tyre është “masivi i pasur”. Ky term zbatohet nga vetë industria e mbrojtjes së pasurisë për t'iu referuar njerëzve që, në realitet, nuk janë aq të pasur sa të mund të blejnë shërbimet e tyre [vlerësohet se këta njerëz kanë asete likuide midis 100,000 dhe 1 milion dollarë amerikanë]. Dhe si e dinë ata? Sepse ata tashmë janë përpjekur t'i konvertojnë  në klientë, por nuk kanë pasur para të mjaftueshme për të paguar shërbimet e tyre.

Po ju jap një shembull të këtyre shërbimeve. Në Shtetet e Bashkuara ekziston diçka që quhet “karta e   opinionit tatimor”. Bëhet fjalë për një dokument të përgatitur nga një studio ligjore që ka specialistë të tatimeve, që në bazë të analizës së ligjit, tregon se nuk duhet të paguani disa taksa.

Një letër e tillë zakonisht kushton midis 1 milion dhe 3 milion dollarë, por mund t'ju kursejë midis 30 dhe 300 milion dollarë taksa në një vit. Shumica e njerëzve nuk mund të përballojnë marrjen e letrës së opinionit tatimor sepse kushton më shumë sesa fitojnë.

Meqë ra fjala, nëse merrni një letër opinioni tatimor, do të thotë që avokatët kanë bërë një interpretim të kodit tatimor të Shteteve të Bashkuara që është mbi 80,000 faqe. As IRS nuk e kupton!

Si u bë kaq komplekse? Përgjigja është se industria e mbrojtjes së pasurisë e bëri qëllimisht në këtë mënyrë, në mënyrë që klientët e tyre të mund të interpretonin ligjin, në vend që të duhej ta ndiqnin atë.

Dhe kjo ndodh edhe në Evropën Perëndimore?

Plotësisht. Një nga gjërat interesante për Evropën është se ne shpesh mendojmë se vendet skandinave kanë më shumë socializëm dhe më shumë mirëqenie. Por edhe oligarkët e Suedisë, Finlandës apo Danimarkës pothuajse nuk paguajnë taksa.

Pra, si e financojnë ata mirëqenien e të varfërve në vendet e tyre, aksesin në kujdesin shëndetësor, arsimin, etj? Përgjigja është se ata përdorin taksa regresive. Në thelb, këto janë taksa të paguara nga shtresa e mesme dhe njerëzit që janë mbi ta, të pasurit. Ata paguajnë të gjitha taksat, por oligarkët nuk paguajnë.

Ju keni thënë se edhe pse shpesh mendohet se demokracia përfaqësuese nënkupton kapërcimin e oligarkisë, kjo ide nuk është e vërtetë. Dhe se oligarkia jo vetëm që është e pranishme vetëm në demokracitë moderne, por gjithashtu se demokracia moderne  nuk është një antidot efektiv kundër saj. Pse?

Demokracia dhe oligarkia nuk janë [lojëra] me shumën zero. Arsyeja pse kemi oligarki nuk është se nuk kemi mjaft demokraci. Arsyeja pse kemi oligarki është për shkak të fuqisë së pasurisë së përqendruar. Pra, pavarësisht nëse vendi është autoritar apo demokratik, prania e oligarkëve përcaktohet nga dy gjëra: përqendrimi i fuqisë së pasurisë dhe aftësia për ta kthyer atë fuqi të pasurisë në ndikim politik.

Forma e fuqisë së pasurisë ka shumë rëndësi. Nëse kthehemi në histori 1000 vjet më parë, ndoshta kam qenë shumë i pasur, sepse kam pasur 10.000 krerë bagëti, por nuk e kam pasur të lehtë t'a kthej bagëtinë në pushtet politik.

Por nëse shkojmë në shekujt XX dhe XXI, kemi një shpërthim të pasurisë financiare që konvertohet shumë më lehtë në ndikim politik, sesa të zotërosh toka ose miniera. Pra, në histori, forma e fuqisë së pasurisë ka ndryshuar. Dhe sot jemi në fuqinë më të lartë të pasurisë në botë. Kjo është pika e parë.

Pika e dytë është se nëse krahasojmë fuqinë e oligarkëve në Shtetet e Bashkuara dhe në Kinë, do të zbulojmë se është shumë ndryshe.

Nën Partinë Komuniste, të kontrolluar nga Xi Jinping në Kinë, ka qindra, nëse jo mijëra, miliarderë. Por që ata oligarkë të përdorin fuqinë e pasurisë së tyre për të kontrolluar qeverinë është shumë më e rrezikshme krahasuar me Shtetet e Bashkuara.

Xi Jinping e demonstroi atë me Jack Ma [bashkëthemeluesin e Alibaba]. Ai foli dhe mërziti Xi Jinping dhe papritur u zhduk nga publiku dhe humbi kontrollin e kompanisë së tij. Kina është një nga vendet e pakta në botë ku, nëse je oligark, mund të shkosh në burg ose të ekzekutohesh.

Praktikisht, si ndikon ekzistenca e oligarkisë në jetën e 99.9 përqindëshit të mbetur?

Ekzistenca e oligarkisë do të thotë se fuqia për ta bërë shoqërinë gjithnjë e më të pabarabartë është e pakufizuar. Interesi kryesor i oligarkëve është të përqendrojnë gjithnjë e më shumë pasuri në duart e tyre. Kur fillova të studioja oligarkët rreth 25 vjet më parë, u deshën qindra e qindra oligarkë për të barazuar pasurinë e 50% më të varfër të botës. Sot, rreth 50 oligarkë kanë aq pasuri sa 4 miliardë njerëzit më të varfër në botë.

Në Shtetet e Bashkuara, 25 vjet më parë u deshën rreth 30 oligarkë që të barazonin pasurinë totale të gjysmës më të varfër të vendit. Sot janë vetëm tre persona. Çfarë ndikimi ka kjo? Para së gjithash, jetëgjatësia e njerëzve të pasur në krahasim me njerëzit që nuk janë të pasur është shumë e ndryshme. Për shkak të pabarazisë në rritje në botë, miliona njerëz vdesin 5 deri në 10 vjet më herët se sa nëse pabarazia do të ishte më e ulët.

Një tjetër ndryshim? Fëmijët largohen nga shtëpia shumë më vonë. Martohen më vonë, blejnë shtëpinë e parë më vonë, lindin fëmijë më vonë dhe kanë gjithnjë e më pak pasuri. E gjithë kjo ndodh, sepse gjendja e tyre ekonomike është shumë më e pasigurt. Jetët e tyre janë më të rrezikuara për shkak të pabarazisë në rritje.

Dhe, ndërsa pabarazia rritet, gatishmëria e tyre për të marrë në konsideratë politikanët ekstremistë rritet, sepse shpresa e tyre për të ardhmen zvogëlohet. Dhe në mbarë botën po shohim që edhe të rinjtë, veçanërisht, janë më të hapur ndaj figurave shumë ekstreme. E gjithë kjo është rezultat i suksesit të oligarkëve në rritjen e pabarazisë në mbarë botën.

A do të thoshit, pra, se oligarkët dhe sistemi i mbrojtjes së të ardhurave krijojnë pabarazi dhe pabarazia ekstreme është një kërcënim për demokracinë?

Plotësisht.

Çfarë mund të bëhet në lidhje me të?

Ne kemi parë në të kaluarën që vendet në mbarë botën kanë aftësinë për të kufizuar dhe reduktuar pushtetin oligarkik, megjithëse jo domosdoshmërisht ta eliminojnë atë plotësisht.

Një shembull i thjeshtë? Kontrollet që mund të vendosen për përdorimin e parasë në politikë. Këto janë masa që janë përdorur më parë në demokracitë anembanë botës dhe ne e kemi parë që janë të mundshme. Por për ta bërë këtë, duhet të kemi një mobilizim më të fortë në shoqëri rreth këtyre çështjeve.

Një gjë tjetër që mund të bëhet është diçka që tani po diskutohet seriozisht midis Shteteve të Bashkuara, Bashkimit Evropian, Brazilit dhe Kombeve të Bashkuara: mundësia e një takse globale të pasurisë. Pse është e rëndësishme? Sepse nëse vendet koordinohen për këtë çështje të taksimit të pasurisë, do të thotë se oligarkët nuk mund të përdorin gjeografinë globale kundër secilit vend.

Ne kemi parë gjithashtu se kur qytetarët e zakonshëm organizohen dhe mobilizohen, veçanërisht përmes gjërave si sindikatat, fuqia e tyre politike për të sfiduar oligarkët rritet ndjeshëm.

Pra, ka gjëra që mund të bëhen, por ato duhet të bëhen në mënyrë që të ketë vetëdije për problemin dhe t'i përgjigjet drejtpërdrejt atij. Ne nuk duhet ta shohim fuqinë e pasurisë dhe pushtetin oligarkik si të pashmangshëm. Ka gjëra shumë specifike që mund të bëhen./ Marrë nga BBC, Përshtati në shqip VoxNews