OPINION by Mamal Ermaqi/ Why I chose to be rich

 Kliko këtu për të tjera
Voxpress:

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

2025-09-07 21:48:44Histori SHKRUAR NGA REDAKSIA VOX
Wiretapping yesterday and today

 

 

A photo of her grandmother posted on social media led the author to the archives of the former Albanian Security Service — raising difficult questions about surveillance technologies today.

By Lea Ypi – Financial Times

"Have you seen the picture of your grandmother that went viral on Facebook?", I read a message from a relative. "There's no one left who hasn't talked about that picture."

The black-and-white photo had spread rapidly on social media after being posted by someone I had never heard of or met. In the photo, a young, well-dressed couple posed on the veranda of a luxury hotel. Leaning against the side wall, under the arches of the building's entrance, were a pair of skis.

The sincere smile and childish expression of the woman's face in the photograph contrasted with the extremely serious, almost inquisitive gaze of the man on the parallel chaise longue. On top of the small side table was a pack of cigarettes, while under the table was a bag, one of those given away in expensive clothing stores, elegant but not extravagant. With a little difficulty, the inscription could be read: "Hotel Vittoria".

I didn't need to read much to recognize my grandparents, Leman and Asllan, in that photo. From the winter clothing, the name of the hotel, and the skis in the background, it was clear that the photo had been taken during their honeymoon in Cortina d'Ampezzo. My grandmother often told me about those ten days in 1941 in the snow of the Dolomites.

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

“I felt like the happiest man in the world,” she recounted, moved, “while Cortina was the most enchanting place to be found.” And so, indeed, she always insisted, as if she perceived a kind of reproach in my silence, since they were in Italy on vacation, while rivers of blood were flowing throughout Europe that winter.

Years later, when she was no longer alive, and perhaps precisely for this reason, the question of how the happiest moment of life could have been experienced precisely in the winter of 1941 haunted me everywhere. I could not reconcile the account of the happiness of those weeks with my knowledge of historical events in Albania and elsewhere.

Operation Barbarossa in the Soviet Union, the attack on Pearl Harbor, the ongoing battles in Yugoslavia, all of these news should have been front-page news while she was carefree skiing, enjoying the crisp winter air. How could she be so dismissive of the most brutal episodes of the most heartless war humanity had ever experienced?

I didn't recognize her as such at all, neither in character nor in worldview. Was it one of those natural whims of memory, when the description of an early state of mind is dictated not so much by past experience as by the sorrows of the present? Unfortunately, there was nothing left to search for: all the family memories had disappeared just five years after that photo was taken, "when they came and took everything from us," she often told me.

***

My grandmother, Leman Ypi, née Leskoviku, was born in Thessaloniki in 1918, to a pasha family of Albanian origin. Once an important cosmopolitan center where Muslims like her had lived peacefully alongside Sephardic Jews, Christians, and atheists, the city was now undergoing radical changes—not always welcome ones. With the decline of the Habsburg, Russian, and Ottoman empires, protectionism and nationalism were on the rise, along with the manipulation of conflicts between different groups.

To escape the turmoil of the time, at the age of eighteen, she decided to move to Albania alone. It was during those years that she met my grandfather – a lawyer graduated from the Sorbonne, a sympathizer of Léon Blum and the French Popular Front, the son of a prominent conservative politician. In 1941 they married. In 1946, immediately after the end of the war, her husband – my grandfather – was arrested by the communists and sentenced to fifteen years in prison on charges of “agitation and propaganda”.

A year later, the Ministry of Interior of the People's Socialist Republic of Albania, the State Security branch, opened a wiretapping file on Leman. She was put under surveillance, suspected of being a Greek spy. Left alone, with a young son, she settled outside Tirana and started working on a farm. About twice a year, she visited her husband in prison, until his release in the sixties. Four times a year, she was called to the offices of the Security with the offer to register as a collaborator.

These were the facts I knew about my grandmother's life when that photo of her youth suddenly appeared on social media. At first, I didn't find it surprising that I was finding it there, so deeply was I immersed in thoughts about the contrast with the scenes depicted at the Vittoria Hotel and the appearance of the couple in the photo. Then the insulting comments began. Could this woman have been related to Lea Ypi, the professor who was reportedly paid by Soros to bring "woke" philosophy to Albania?

"It's her grandmother," one user explained. "She was a fascist spy."

"No, not fascist spies - communist spies," a second one intervened.

"Actually, both fascist and communist," explained the third.

***

There is something within the human spirit, my grandmother always said, that withstands every insult, every violation, every attempt to humiliate it – something that distinguishes man from the beast, which cares only for its physical survival. It is that something we call dignity.

Ishte një koncept përmes të cilit dukej se kishte gjetur një mënyrë për t’u pajtuar me kthesat, të përpjetat e të tatëpjetat e jetës së saj – e vetmja gjë që besonte se kishte ruajtur edhe mes tragjedive më të mëdha. “Humbëm gjithçka”, më thoshte shpesh, “por nuk e humbëm dinjitetin, sepse dinjiteti nuk ka të bëjë me paratë, nderimet apo titujt. është thjesht vullneti i mirë për të bërë atë që duhet”.

Dhe me këto deklarata, ajo mund ta mbronte veten. Por duke u përballur me ato komente në rrjet kuptova se vdekja e kishte bërë të pafuqishme, të heshtur para historisë, të pamundur për të mbrojtur trashëgiminë që kishte lënë pas.

Teksa i përshkoja me sy ato rreshta, unë prapëseprapë, ndihesha e fortë. Fundja kisha të drejtën të zgjidhja: t’u përgjigjesha ose t’i injoroja, të përfshihesha në atë lojë apo të ekspozoja mashtrimin e lojtarëve. Mund t’i fshija nga kujtesa kalimtarët e rrjetit, mund të ndërmerrja nisma për kontroll më të rreptë të postimeve të tyre ose mund të shkëputesha, të arratisesha larg atij kurthi virtual. Ndërsa ajo, gjyshja që s’është më, duhet të vuante përjetësisht dënimin me heshtje.

Teksa karikatura e saj merrte formë në murin e botës virtuale, e privuar nga çdo mirëkuptim i rrethanave, i kujtesës, i provave objektive, madje edhe nga dashamirësia më e rëndomtë me të cilën u qasemi të huajve kur i ndeshim për herë të parë në botën reale, zëri i saj ishte përfundimisht i mbytur në pusin e kohës. Ndërsa unë ndjeja përgjegjësinë të veproj. Dhe nga kjo dilemë kishte vetëm një rrugëdalje. Të kërkoja origjinalin. Të kthehesha në burimin e gjithçkaje. Burim i cili siç mësova shumë shpejt quhej “Autoriteti për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit“, shkurt arkivi ku ruhen dosjet e përgjimit të viktimave të komunizmit.

***

I kisha përfytyruar vizitat e mia në atë vend si kthime të trishta në një fushëbetejë të kahershme: një labirint i errët, rrëqethës, kutërbues nga era e mykut dhe aroma e vdekjes ku, mbi dyshemenë prej betoni, njeriu kapërcen pirgjet e letrave të vendosura si trupa të pajetë në pritje të identifikimit. Por ja që asgjë nuk mund të ishte më larg parafytyrimeve të mia në atë vend të mbuluar me pllaka gri të shndritshme e mure të bardha të sapolyera.

Simetria në vendosjen e mobiljeve të kujtonte rreptësinë e linjave të Mondrianit, por pa pastërtinë e ngjyrave të tij, në një dekor hibrid si përzierje e një dyqani mobiljesh Ikea me sallë pritjeje spitali. Në hyrje, punonjës të veshur me përparëse të bardha e të hekurosura për merak, si ato të mjekëve kur sapo marrin turnin, më përshëndesnin në çdo fillimvizite me buzëqeshje të përzemërt. Vetëm atyre u lejohej të zbrisnin nën dysheme, në bodrumin ku ruheshin dosjet origjinale. Unë vetë mund të konsultoja vetëm dosjet digjitale.

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

Edhe për nga përmbajtja dosjet ishin goxha zhgënjyese. Lista e lista të stërgjata me emra rrugësh, krahas orareve gjatë të cilave “objekti” i kishte përshkuar ato, si një lloj Google Map-i parahistorik. Për shembull: “U mor në survejim ne datën 19.02.52 ne orën 14.30 ne rrugën Bardhyl, Nr. shtëpi 42. Objekti doli nga shtëpia në orën e sipërme e përshkoi rrugën Bardhyl, Qemal Stafa, Barrikadave, 28 Nëntori, Hamdi Mezezi, Hamdi Toptani dhe në orën 12.05 u fut ne Ministrinë e Arsimit”.

Disi më emocionues ishin pseudonimet e bashkëpunëtorëve që e përgjonin gjyshen, jo edhe aq të ndryshëm nga emrat e përdorimit të persekutorëve të internetit: Kufka e Kuqe, Dara, Ingranazhi, Naganti, Shelgu, Stuhia, Era e Marsit, Tribuna.

Ishte e lehtë të shpërqendroheshe. Ndonjëherë dosjet bëheshin të lodhshme. Jo rrallë më pushtonte një ndjenjë faji: sapo filloja të merresha me të dhënat e gjyshes, në vend që të ndalesha tek jeta e saj, më vinte ndër mend ndonjë pasardhës i mundshëm që, një ditë, do të hulumtojë të dhënat digjitale të mbledhura gjatë jetës sime. Zyrtarët e dikurshëm komunistë as nuk do ta kishin parë në ëndërr këtë zhvillim të jashtëzakonshëm në forcat e sotme të prodhimit.

Në dosje, gjyshja përkufizohej si “objekti”. Ky fakt, ky objekt që njëkohësisht perceptohej si kërcënim, seç kishte diçka shtangëse, opake, paradoksale. Zakonisht një objekti i mungon autonomia; pozicioni i tij mund të konceptohet vetëm në lidhje me një subjekt të aftë që ta drejtojë në përputhje me synime të caktuara.

Ndërkohë gjyshja me dukej plotësisht e aftë ta drejtonte veten, madje përkundrazi, ishin ata (bashkëpunëtorët, partia, byroja politike) që i trembeshin drejtimit të marrë prej saj. Sigurisht ata e përndiqnin, e mbanin nën kontroll të vazhdueshëm, por në njëfarë mënyre ishin të kontrolluar edhe ata prej saj: ata ekzistonin sepse ekzistonte ajo dhe mund të përkufizoheshin vetëm në varësi të saj.

Në njëfarë mënyre, dialektika mes tyre i përngjante asaj të marrëdhënies mes skllavit dhe skllavopronarit në procesin e pranimit reciprok: dy vetëdije të pavarura hyjnë në një betejë për jetë a vdekje, e pasi kanë arritur deri në kufijtë e mbijetesës, zbulojnë të dyja se e vërteta e secilit qëndron në perceptimin e palës tjetër si subjekt i vetëdijshëm.

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

Ndërsa zhytesha thellë e më thellë në sistemin që ndiqte këmba këmbës lëvizjet e gjyshes sime, mendohesha për moralin e sistemit që na përgjon sot. Çuditërisht, ajo që dikur shquhej si një nga aspektet më çnjerëzore të regjimeve totalitare të shekullit të XX, prirja e tyre për të përndjekur qytetarët e për të mbledhur të dhëna rreth lëvizjeve të tyre të përditshme, jo vetëm që është normalizuar plotësisht por madje përqafohet si e domosdoshme në shoqëritë e sotme, për të cilat mbledhja e të dhënave digjitale përbën një nga aspektet më thelbësore jo vetëm të sigurisë kombëtare, por edhe të funksionimit të ekonomive të tyre.

Sigurisht, të nënvizosh paralelet e rëndësishme mes formave të vjetra dhe të reja të përgjimit nuk do të thotë se shkalla e dëmit që ato i shkaktojnë individëve është e njëjtë. Do të ishte një përqeshje e madhe me vuajtjet e gjyshes sikur të deklaroja se edhe unë jam viktimë njësoj si ajo. Natyrisht unë nuk i përkas ndonjë kategorie të dyshimtë, nuk e kërcënoj sistemin në asnjë formë.

Dialektika e njohjes reciproke këtu nuk ka vend. Sistemi kapitalist që ndikon jetën time jo vetëm që mbështetet mbi mekanizmat e përgjimit të individëve, por formësohet prej tyre. Këtij sistemi nuk i intereson thjesht sjellja e perceptuar si devijim, por edhe ajo normale. Jetët tona – përtej atyre të qytetarëve të dyshimtë – zhvillohen përmes zgjedhjeve që në dukje përputhen me interesat e vërteta të njerëzve, por në fakt ngrihen mbi manipulimin më të madh, më të vazhdueshëm dhe më gjithëpërfshirës të preferencave që njerëzimi ka njohur ndonjëherë.

Nga ushqimi te pamja e jashtme, nga pushimet te shëndeti, nga lajmet te bisedat me miqtë – çdo e dhënë digjitale mbikëqyret, filtrohet, renditet, shkëmbehet, tregtohet dhe më pas na riparaqitet nga forca të huaja, përtej kontrollit tonë.

***

Teksa përpiqesha të rindërtoja copëzat e jetës së gjyshes sime duke u ndalur mbi ngjashmëritë e çuditshme mes përgjimit të dikurshëm dhe atij të sotëm, fillova të kuptoja se si këto episode në dukje të shkëputura në të vërtetë i lidhte i njëjti fill: ai i dinjitetit. Një koncept që sot njihet si boshti moral i kategorisë juridike të të drejtave të njeriut, dinjiteti përmendet në disa kushtetuta dhe traktate ndërkombëtare falë apelit universal të pareduktueshëm në ndonjë ideologji, besim fetar apo identitet kulturor të veçantë.

Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut e vitit 1948 nis me pohimin se: “Njohja e dinjitetit të lindur… të të gjithë anëtarëve të familjes njerëzore është themeli i lirisë, drejtësisë dhe paqes.” Po ashtu, neni 1 i Grundgesetz-it gjerman thekson se “Dinjiteti njerëzor është i paprekshëm. Respektimi dhe mbrojtja e tij janë detyrë e çdo autoriteti shtetëror”.

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

Këto deklarata historikisht burojnë si nga dështimi tragjik i sundimit të ligjit gjatë periudhës naziste, si nga nevoja për ta vendosur moralin në themel të ligjit pas tragjedive të Luftës së Dytë Botërore.

Megjithatë, në aspektin filozofik, koncepti rrjedh nga teoritë e filozofit gjerman Immanuel Kant rreth aftësisë racionale të qenieve njerëzore për të marrë vendime autonome. Duke dalluar atë që ka çmim – e për këtë arsye bëhet e shkëmbyeshme – nga ajo çka zotëron një vlerë të brendshme, përtej çdo krahasimi, Kanti argumentonte se qeniet racionale kanë dinjitet pikërisht sepse janë të afta ta trajtojnë njëra-tjetrën jo thjesht si mjete, por si qëllime në vetvete.

Rikthimi në boshtin filozofik të kësaj ideje na ndihmon të kuptojmë arsyet përse dështimi moral i përgjimit – si në format e tij të vjetra, ashtu edhe në ato digjitale – kuptohet më së miri si shkelje e dinjitetit. Ajo çka e bën atë një thyerje morale është prirja për të objektivizuar, për të reduktuar njerëzit në mjet, në burim të dhënash, në elemente që shërbejnë qëllime të caktuara në vend që të shihen si subjekte të afta për të vepruar në mënyrë autonome. Në rastin e gjyshes, shkelja buronte nga një autoritet i cili e ushtronte pushtetin nga lart poshtë për të kërcënuar lirinë e subjekteve. Për ta përgjuar atë, Partia mbështetej në fuqinë shtrënguese të shtetit.

Në shumicën e rasteve të përgjimit bashkëkohor nuk ka shtrëngim të drejtpërdrejtë – të paktën, nëse përjashtojmë këtu krimin kibernetik dhe spiunazhin ushtarak. Qasja e sotme është anonime, jopersonale. Pengesat ndaj lirisë morale shfaqen horizontalisht: të shpërndara nëpër platforma dhe infrastrukturë digjitale, pa fytyra, pa emra. Survejanca e sotme nuk merr shkas nga denoncimi, por nga gjurmimi dhe ruajta e të dhënave digjitale; nuk kërkon besnikëri ndaj Partisë por vetëm gatishmëri për ti shërbyer një sistemi nga i cili vetëm një pakicë përfiton ekonomikisht.

Megjithatë, e keqja ka natyrë dinamike: ajo mund të përshkallëzohet. Çfarë ndodh kur dikujt i mohohet punësimi pasi është shqyrtuar aktiviteti i tij në rrjetet sociale? Çfarë ndodh kur emigrantëve u refuzohet viza pasi qeveritë me politika migratore gjithnjë e më shtrënguese kanë blerë të dhënat e tyre digjitale? Çfarë ndodh kur teknologjitë e njohjes së fytyrave apo kur kamerat e trupit përdoren në procedimin penal kundër grupeve të shoqërisë civile që protestojnë për çështja të ndryshme, nga dëmet mjedisore tek lufta? Çfarë ndodh kur dronët përdoren për të eliminuar gazetarët teksa dokumentojnë krimet e luftës? Në secilin prej këtyre shembujve, përpjekja për të dalluar mes së vjetrës dhe së resë nxjerr në pah një vazhdimësi shqetësuese.

***

Dymbëdhjetë arkiva, pesë vende dhe mijëra faqe më vonë, kërkimi mbi faktet e jetës së gjyshes dha rezultate mjaft zhgënjyese. Në Shqipëri, mësova se dosjet e Sigurimit nuk janë edhe aq të besueshme: ndonjëherë bashkëpunëtorët shpiknin të dhëna vetëm e vetëm që të mund të raportonin diçka nga “objektet” nën mbikëqyrje, ndonjëherë vetëcensuroheshin nga keqardhja për ta. Në Greqi, mu tha se shumë nga dokumentet e periudhës osmane të Selanikut janë zhdukur në përpjekjet e hershme të autoriteteve greke për të helenizuar qytetin. Në Itali, vështirë të gjeje të dhëna rreth grave. Në Francë, gabime të vogla burokratike shpesh bëheshin shkas për gabime edhe më të mëdha.

In the end, the most interesting finding of all this research was not the truth about the grandmother's life, but the analysis of the causes of its collapse. The politics of the 1930s, until the beginning of World War II, were characterized by the attempt to "disintegrate peoples", in Lord Curzon's famous expression, by the slow destruction of a centuries-old coexistence between cultures which bears frightening similarities to today's ultranationalist projects.

Lea Ypi: Wiretapping yesterday and today

 

It was a policy within which international institutions such as the League of Nations failed in their attempt to promote trade cooperation and security between states. After the defeat of the Spanish Civil War, the left abandoned internationalism and became increasingly dependent on the compromises of the nation-state. Meanwhile, the collapse of empires gave rise to the problem of “minorities” in international law, initially as an issue that required a solution, later as a threat to security from different ethnic, religious, and cultural groups, and later until the triumph of fascism. In this mess of national policies and human destinies, nationalists, liberals, conservatives, socialists, Christians, Muslims, Jews, and many others, constantly promised people the return of what we would today call: “the dignity of the people.”

Perhaps learning from the past is not so much about discovering a lost truth as it is about understanding the historical patterns through which the deceptions of the present emerge. How can one speak of dignity in an era like ours, where genocide, war, exploitation, racism, sexism, and homophobia are enabled by an economic system that constantly manipulates our lives? What meaning does dignity have in the face of algorithmic mediation, the seemingly innocent surveillance of every online movement, the dominance of digital control technologies in all their forms – visible and invisible?

Perhaps dignity today cannot be fully protected from the violation that comes to it from states or from various corporations, despite the fundamental importance in the principles of human rights that those states themselves are said to implement. It certainly cannot be found neither in the conservative nostalgia for a return to identity, nor in the liberal lamentation over the crisis of once progressive institutions.

Perhaps dignity survives only in an active effort – personal and political – not to lose moral integrity even in a world that constantly violates it. And finally, perhaps this is also the deepest meaning of the search for truth through historical facts: to see the past through the eyes of a future that you try to avoid, and of what you hope to build.

Galeria fotografike (
)


Në përputhje me standarded JTI

Video

SHIKO KANALIN NE YOUTUBE
×