New parties "break" the system that kept them away from Parliament, for the first time they open a window!

Three of the small parties competing in Sunday's elections appear to be securing parliamentary mandates, a fundamental shift in Albanian politics that could pave the way for breaking the duopoly system created by the Socialist Party in government and the Democratic Party in opposition, as well as laying the foundations for challenging the clientelistic politics fossilized by these political forces over the last two decades.

Sunday's vote counting process has not yet been completed, but it is already clear that eight small parties out of eleven competitors have received around 140,000 votes domestically and around 15,000 more from immigrants, for a total of 155,000 votes.

The figures are not final because 2% of the ballot boxes for domestic votes remain to be counted, while over 70% of the emigrant votes remain to be counted.

The process of counting the emigrant votes is currently blocked. Although almost 48 hours have passed since the closing of the ballot boxes, the turnout figures are not yet available, but extrapolation of the declared data suggests that 1.66 million citizens voted at home and abroad, and of these, 9.4% voted for one of the challenging parties.

Parliamentary mandates

Many individuals and groups have attempted in the past to break the duopoly established two decades ago in an agreement between Sali Berisha, then prime minister, and Edi Rama, then mayor and leader of the opposition Socialist Party.

Ben Blushi with the Libra party, after breaking away from the Socialist Party, received nearly 20,000 votes in the 2017 elections, but won zero parliamentary mandates.

In 2021, the then-newly formed Nisma Thurrje received 10,000 votes and zero mandates. Several independent candidates, three of whom were supported by the Kosovo Self-Determination Movement, did not even come close to winning a mandate.

The situation is expected to be very different these elections, where three of the small parties are expected to receive a minimum of 3 and a maximum of 7 mandates depending on the final result.

The coalition "Nisma Shqipëria Bëhet" has so far secured 3.5% of the votes within the country and 8.4% of the votes from emigrants. This party has so far secured one mandate in Tirana. It is still hoping for a second mandate in Fier, for which it is close, and one in Vlora.

Hopes for mandates in these two districts seem to depend on the better performance this party has among immigrants from these two districts.

NSHB ka marrë 13% të votave nga emigracioni që janë numëruar deri tani për qarkun Vlorë dhe 10% për qarkun Fier. Përkundrejt kësaj, në votat brenda vendit, ajo ka marrë respektivisht 5.4 dhe 4.6%.

Partia “Mundësia” e biznesmenit Agron Shehaj ka siguruar deri tani një mandat në Qarkun Tiranë, ndërsa një mandat i dytë është ende në garë.

Mundësia ka marrë deri në këto çaste rreth 42 mijë vota, të cilat pritet të rriten deri në përfundim të numërimit.

“Lëvizja Bashkë” ka marrë deri më tani mbi 20 mijë vota në rang kombëtar. Ajo është pranë fitimit të një mandati në Qarkun Tiranë, ku ka marrë gati 2.7% të votave.

Për të mësuar rezultatin final do të duhen edhe shumë ditë për shkak se rreth 150 mijë vota nga emigrimi mbeten për t’u numëruar.

Duopol me ligj

Që nga viti 1991, dy partitë kryesore, Partia Socialiste, trashëgimtare e Partisë së Punës dhe Partia Demokratike, e cila në një numër të konsiderueshëm drejtuesish u shkëputën nga Partisë e Punës, kanë menaxhuar pushtetin me ndihmën e disa partive në secilin krah, parti të vogla të përdorura me raste si karrem për votuesit e pakënaqur dhe me raste të tjera si makineri elektorale.

Në vitin 2001, kur kryetari socialist i asaj kohe, Fatos Nano shprehu pakënaqësi ndaj partive të vogla aleate të PS, i cilësoi ato si “parti taksi”, në kuptimin, mjete të rëndomta që përdoren sipas nevojave të partive të mëdha përkundrejt një pagese.

Përgjatë zgjedhjeve që pasuan, PD dhe PS dhe aleatët e tyre formalë që ndryshuan emra, menaxhuan proceset elektorale të vendit dhe zakonisht i mohuan partive të dala jashtë vullnetit të tyre, qoftë njerëz të shkëputur prej tyre, qoftë iniciativa të reja politike, një garë të ndershme dhe të barabartë.

Kulmi gjithsesi u shënua në vitin 2008, kur një marrëveshje mes PD-së dhe PS-së, instaloi një regjim disavantazhi të shumëfishtë për partitë e vogla në përgjithësi, me shënjestër Lëvizjen Socialiste për Integrim në veçanti.

Në një nga elementët më të shëmtuar të marrëveshjes, u kërkua që, në rast se një grup njerëzisht dëshironin të krijonin një parti të re politike, ata duhej të grumbullonin deklarata të noterizuara të 20 mijë qytetarëve.

Duke qenë se deklaratat e noterizuara kanë një kosto ligjore prej 200 lekësh, kostoja e themelimit të një partie të re u caktua, në këtë mënyrë, në gati 40 mijë euro.

Dizavantazhi kryesor u krijua nga ndarja e vendit në 12 rajone zgjedhore me përmasa të ndryshme, në shumicën e të cilave, partitë e vogla nuk kishin shanse reale të fitonin mandate.

Krahas ndarjes në fjalë, u imponua  edhe detyrimi që çdo parti të garonte në të gjitha qarqet dhe me lista të plota kandidatësh.

Detyrimi përgjysmohej, pra partitë e vogla nevojiteshin të garonin me 70 kandidatë dhe jo me 140, në rast se ato pranonin të garonin si pjesë e koalicioneve të dy partive të mëdha.

Absurditeti i skemës u vu re në vitin 2017, kur MEGA, një parti e minoritetit grek në Shqipëri, u detyrua të garojë në të gjithë territorin e vendit dhe mbushi listat me çfarë të mundej ndërkohë që shpresonte për mandat vetëm në disa zona të kufizuara ku banon komuniteti që kjo parti synonte të përfaqësonte.

Diskretitimi i thellë i dy forcave të mëdha politike nga skandalet e njëpasnjëshme korruptive si dhe lufta e shumë aktivistëve kundër padrejtësive sistemike duket se krijoi dritaren e vogël, përmes të cilës, tre parti të reja po hyjnë në parlament.

Më pak mandate nga sa u takon

Sipas Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, përfaqësimi në parlament duhet të jetë sa më i përafërt me votën popullore, ndonëse gjerësisht pranohet se kjo nuk është e mundur 100 për qind.

Sistemi i zgjedhur nga PD-PS në fakt ka shkaktuar që nga ajo kohë “vota të djegura”, vota që praktikisht nuk janë përfaqësuar në parlament.

Zgjedhjet e së dielës nuk ndryshojnë nga të shkuarat në këtë drejtim, ndonëse në të shkuarën, “viktima” të sistemit kanë qenë partitë makineri elektorale të llojit LSI apo PDIU.

Të tetë partitë e vogla sfiduese në zgjedhjet e së dielës, (pra garuesit pa PS, PD e aleatë dhe PSD), pritet të marrin brenda vendit 142 mijë vota, të cilat përbëjnë rreth 10% të votave dhe teorikisht duhej të prodhonin rreth 14 mandate.

Por fakti është që këto parti pritet të marrin minimumi 3 dhe maksimumi 7 mandate për shkak të padrejtësisë sistemike.

Votat e papërfaqësuara të këtyre shqiptarëve u kalojnë si mandate dy partive të mëdha.

Kështu, Partia Socialiste, e cila mori 52% të votës popullore, pritet të marrë 82 mandate ose gati 56% të parlamentit, ndërsa opozita kryesore pritet të marrë 50 mandate ose 36% të parlamentit, ndërsa ka marrë 35% të votave.

Me pak fjalë, nga të 11 mandatet që PS dhe PD ia ka mohuar të vegjëlve me sistemin e proporcionalit rajonal, 10 duket se janë fituar nga Partia Socialiste dhe një nga Partia Demokratike.

Në rast se sistemi do të ishte proporcional i pastër kombëtar, PS do të merrte 73 mandate, PD 49, Nisma Shqipëria Bëhet 4.9 mandate, Mundësia 4.3 dhe Bashkë afërisht 2 mandate.

Me sistem proporcional kombëtar, Koalicioni Euroatlantik, që mori 1.36% të votave e kishte të sigurt një mandat.

Tirana goditi të mëdhenjtë

Zgjedhjet e së dielës duket se kishin përcaktues votuesit e Qarkut Tiranë. Partitë e vogla morën sëbashku afërsisht 143 mijë vota në rang kombëtar ose 10% të votave të vlefshme në rang kombëtar, por në Tiranë morën 13.7% të votave.

Në zgjedhjet e së dielës, në Tiranë u hodhën afërsisht 435 mijë vota, pothuajse 50 mijë më pak se sa katër vjet më parë. Partisë Socialiste i humbën 26 mijë vota ndërsa Partisë Demokratike i humbën më vete 35 mijë vota.

Të 28 mijë votat që LSI pati marrë më 2021 në Tiranë dhe që teorikisht duhej të gjendeshin në thesin e Koalicionit Shqipëria Madhështore nuk duken gjëkundi. PD dhe LSI sëbashku kanë humbur pothuajse 64 mijë vota.

Small parties taken together in Tirana have received almost 80 thousand votes. Four years ago, small parties, including the Nismë Thurrje, or the Democratic Obedience, had received a combined 15 thousand votes.

Another model

The small window to Parliament opened by small parties in Sunday's elections is likely to mark the start of a politics of a different kind than what we have seen over the past two decades.

Because, starting in 2009, when the SMI crossed the political rainbow and entered a governing alliance with the DP, the dominant policy has been that of making the most of state economic resources to secure votes, manipulating the media, and collaborating with organized crime to buy votes and blackmail voters.

In short, initially starting from small parties, clientelistic politics expanded to the large parties, the DP and the SP, until it became completely fossilized, which has been observed throughout the last three electoral campaigns for parliamentary elections, campaigns that international observers describe as "rather low-key," a figurative expression that in this case implies the lack of real political debates.

In this context, small parties, with 10% of the valid votes and with every vote secured thanks to citizens' demand for representation outside of clientelistic politics or identity politics inherited from communist tyranny and the massive violation of human rights by the first post-communist government, suggest that a new beginning has been marked in Sunday's elections, a beginning that has been slightly overshadowed by the sensational victory of the Socialists or the numerous electoral violations observed by locals and internationals.

Chances are that new parties entering parliament will have the opportunity to demonstrate their capabilities, giving citizens more choices in the upcoming elections.

The other big change seems to be internal democracy. The Albania Becomes Initiative ran with open lists, which it imposed on itself, while the Together Movement placed Redi Muçi, an activist and not the mayor Arlind Qori, first on the Tirana list, through a vote within the party structures.

A number of citizens appeared in public for the first time with the policy of physical presence, from parties that are entering parliament and from others that did not enter, with face-to-face communications, with a confrontation of ideas and far from the model of the irreconcilable enemy installed by the major parties or of the voter as an institutionalized client with the patronage system./ Reporter