The industries of many countries produce millions of tons of hazardous waste such as chemicals, heavy metals and radioactive waste, which if not processed, pose a risk to the environment and human health.
The more dangerous the toxic waste, the more it costs to treat it to turn it into non-hazardous waste or dispose of it.
The environmental expert, Rodion Gjoka, emphasizes for " Vetting " that, "the treatment of these wastes, even their storage according to the conditions provided for by the European Union directive for the management of hazardous wastes, is very expensive, so we see today that most of hazardous waste in the Republic of Albania are stored or treated in a very elementary way, even in some cases in open spaces".
Interest groups lured by profits prefer to take the hazardous waste and transport it to third world countries, where corruption and poverty ignore the permanent dangers of dumping this waste.
On the other hand, the environmental expert, Ahmet Mehmeti, stated that: "Heavy metals are among the most prominent when we talk about dangerous waste, since apart from the common diseases they can cause to the organs, they cause serious cancerous diseases . So they must be prioritized, the industry in Elbasan, relatively developed, has suffered a lot from not cleaning the placement of filters".
At the beginning of August 2024, Albania would be in the center of international attention due to suspicions of illegal transportation of hazardous waste to Thailand and China.
Initially, the alarm was given by the international environmental organization "Basel Action Network" based in Basel.
The illegal export of toxic waste risks turning into a boomerang for Albania, because apart from the fact that the toxic waste will be returned to the Port of Durrës, on the other hand, the image of Albania in the international arena is severely damaged.
But was this waste produced only in our country, or did it come illegally?
According to information from BAN, this is not the first suspected case of toxic waste from Albania to Asian countries.
BAN executive director Jim Puckett told Vetting that a shipment of hazardous waste was intercepted earlier this year by the Chinese Customs Agency in Fangcheng.
“Fillimisht dëgjuam për mbetjet nëpërmjet sinjalizuesit tonë në faqen tonë të internetit. Zotëria, besoj se ishte zotëri, na kontaktoi në mënyrë që mos të zbulohej se kush ishte ai vetë, por kishte informacione për eksportin e paligjshëm të mbetjeve nga Shqipëria. Ai kishte informacion për ne në korrik 2024. Ai nuk ishte në gjendje të na tregonte për sa kohë po ndodhte kjo dukuri, por ishte në gjendje të na tregonte se ishte bërë një dërgesë e mëparshme, një dërgesë shumë e madhe prej 115 kontejnerësh, të cilët shkuan në Kinë”, – tha Jim Puckett!
Autoriteti Portual në Singapor ka bllokuar ngarkesat e nisura nga Shqipëria dhe pritet që këto ngarkesa të rikthehen në Durrës në muajt në vazhdim, të cilat dyshoheshin se kishin si destinacion Tajlandën. “Vetting” ka kryer një investigim që hedh dritë mbi të gjithë aktorët e përfshirë në trafikun e mbetjeve të rrezikshme.
Për herë të parë zbulohet fakti se eksporti i mbetjeve, duke përfshirë edhe mbetjet e rrezikshme nga portet shqiptare, ka ndodhur 84 herë gjatë dy viteve të fundit me autorizimin e Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit nën drejtimin e Mirela Kumbaros.
Madje, në shumë raste këto mbetje kanë kaluar tranzit nga Shqipëria, duke vendosur në pikëpyetje shëndetin publik dhe sigurinë kombëtare.
Ish-zv.komandanti i Flotës Detare, Artur Meçollari, tha për “Vetting”: “Jemi në kushtet që është cenuar siguria e Portit të Durrësit.
Pra, është cenuar siguria e Portit të Durrësit, kemi cenim të mjedisit, të jetës dhe të shëndetit dhe si e tillë, duhet që të trajtohet si një kërcënim i sigurisë kombëtare”.
Në fillim, BAN ka ngritur shqetësimin për dy anijet e firmës “Maersk”, e cila kishte marrë përsipër transportin e tyre drejt Tajlandës me ngarkesë totale 800 tonë.
Sipas informacioneve paraprake, në fillim të muajit korrik 41 kontejnerë të kompanisë MSC janë ngarkuar në anijen “Contship Vow”, e cila disa ditë më vonë i ka shkarkuar në portin e Triestes tek anija “Maersk Campton”.
Nga verifikimet paraprake, të dyja anijet “Maersk” rezultonin në pronësi të kompanisë “Zodiac Maritime”. Fillimisht “Vetting” kontaktoi “Zodiac Maritime”, e cila deklaroi se këto anije përdoren nga kjo e fundit, por që në këtë rast ishin nënkontraktuar nga “Maersk”.
Në kthim-përgjigje për “Vetting”, përfaqësuesi i zyrës së shtypit të “Maersk”, Pavl Rasmussen deklaroi se për sa i përket rastit në fjalë ka informacione të pasakta të shpërndara në media.
Për “Vetting”, Rasmussen deklaroi se dy anijet janë të marra me qira, që do të thotë se nuk janë në pronësi të kompanisë “Maersk”, por anijet janë regjistruar në flotën tonë që u shërben klientëve tanë.
“Për çdo informacion shtesë në lidhje me kontejnerët, unë do t’i referohem kompanisë ‘MSC’, të cilës ne po i mbajmë kontejnerët në mungesë të saj”, tha Rasmussen në përgjigjen e tij me ‘email’.
KOMPANITË E DYSHUARA
Mbas publikimit të lajmit në media, Prokuroria e Durrësit filloi hetimin për çështjen e trafikut të paligjshëm të mbetjeve toksike, ku dyshohet se kompania “Sokolaj” në pronësi të Gjovana Sokolaj, ka eksportuar mbetje të rrezikshme me destinacion Tajlandën. Sipas “BIRN”, që i referohej dosjes së Prokurorisë Durrës, kompania “Sokolaj” është eksportuese e kontejnerëve dhe kompania turke “Kurum International” rezulton burimi i produkteve që dyshohen si të rrezikshme. Më 21 gusht 2024, “Kurum” bëri një deklaratë publike për mediat, duke mohuar lidhjet me eksportin e mbetjeve të rrezikshme.
“Kurum International asnjëherë nuk ka eksportuar mbetje të rrezikshme ndaj edhe në këtë rast, kjo ngarkesë për të cilën bëhet fjalë nuk është eksportuar nga Kurum International”, – deklaroi kompania turke.
Reagimi i “Kurum”-it erdhi pas lajmit se e vetmja kompani që mund të prodhonte këtë kategori mbetjesh në sasi të mëdha ishte firma turke. Dyshimet për përfshirjen e kësaj të fundit u përforcuan me deklaratën e Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit, e cila në mënyrë indirekte implikoi kompaninë me qendër në Elbasan. Sipas deklaratës së Ministrisë së Turizmit dhe Mjedisit, “vëllimet e mallrave të cilat dyshohen se përmbajnë mbetje të dala nga procesi teknologjik i realizuar nga kompani ndërkombëtare që operojnë pranë kompleksit metalurgjik në Elbasan, janë ngarkuar në njësi kontejnerike pranë Terminalit të Mallrave Rifuxhio në Durrës, i cili operohet nga kompania koncesionare gjermane EMS”. “Sokolaj” shpk është themeluar në vitin 2006 nga Gjovana Sokolaj së bashku me bashkëshortin e saj, Doni Sokolaj dhe ka si objekt veprimtarie import/eksportin e mineraleve, si dhe transportin e mbetjeve të rrezikshme. Gjatë këtyre viteve kompania ka pasur si aksioner edhe turkun Serdar Can Hakliol, i cili rezulton njëkohësisht ortak me Gjovana Sokolaj te kompania “Florester Metalik”.
Nga të dhënat e siguruara nga “Vetting” rezulton se kompania “Sokolaj” shpk ka interesa financiare në Turqi, ku ka lidhur një kontratë me kompaninë turke “Hakliol Madencilik”. Nga viti 2014 deri në vitin 2023, “Sokolaj” ka transferuar drejt kompanisë turke shuma me vlerë totale 319 milionë lekë ose 3.2 milionë euro. Në vitin 2022, “Sokolaj” shpk është pajisur me licencë për transportin dhe grumbullimin e mbetjeve të rrezikshme nga ministrja Mirela Kumbaro. Megjithatë, një detaj i rëndësishëm ka kaluar pa rënë në sy. Nga dokumentet e siguruara nga “Vetting”, një vit më pas leja e kompanisë do të pësonte ndryshime, të cilat do të rrisnin kapacitetet për përpunimin e mbetjeve toksike. Konkretisht është shtuar kodi 12 01 17 për mbetjet e materialeve shpërthyese, të tjera nga ato që përmenden te kodi 12 06 01. Pyetja që ngrihet është: Për çfarë mbetjesh materialesh shpërthyese po flasim, që përdoren nga kompanitë private apo ushtria, të cilat i përpunon kompania “Sokolaj” shpk?
Hetimet e prokurorisë kanë vendosur në lëvizje administratorët e kompanisë, ku e afërmja e Gjovana Sokolaj, Olizana Pemati, ka kryer veprime të tjera me kompanitë. Menjëherë pas publikimit të lajmit në media për eksportin e mbetjeve të dyshuara të rrezikshme, në 13 gusht në Qendrën Kombëtare të Biznesit është ngarkuar vendimi, ku Olizana Pemati është shkarkuar nga aksionerët e kompanisë më herët në 27 qershor. Teksa hulumtojmë se çfarë eksporton kjo kompani, në skenë dalin kompani të huaja, të cilat janë lidhura me “Sokolaj” shpk. Gjovana dhe Doni Sokolaj janë bashkëpronarë të kompanisë “Scholz” shpk së bashku me kompaninë gjermane “Scholz Internationale Handelsgesellschaft”, e cila rezulton në pronësi të kompanisë “Scholz Holding GmbH”. Të dhënat nga Qendra Kombëtare e Biznesit nuk zbulojnë pronarët realë të kësaj kompanie. Sipas informacioneve nga Open Data Albania, në 2016 “Scholz Holding GmbH” kaloi në pronësi të kompanisë më të madhe në Kinë në fushën e riciklimit të skrapit “Chiho Environmental Group Limited”.
LIDHJET ME KINEZËT
Lidhjet kineze me Shqipërinë nuk janë rastësi sepse përpara dërgesës në Tajlandë, ka pasur dërgesa të tjera transit që nuk lidhen vetëm me “Sokolaj” shpk, por me kompani nga Kosova. Sipas drejtorit ekzekutiv të BAN, Jim Puckett: “Më herët ishin 115 kontejnerë, për të cilët mësuam se do të shkonin në Kinë dhe autoritetet kineze i kanë bllokuar atë, akoma duke pritur aty, ndaj ne po përpiqemi të punojmë me kompaninë ‘Maersk’ për t’i rikthyer ato. Deri tani kemi informacion vetëm për dy ngarkesa eksporti, e para e cila do të shkonte në Kinë në prill të këtij viti dhe u bllokua në Fengchengs, në portin Nansha të Kinës”. Menjëherë pas denoncimit nga organizatat ndërkombëtare, më 21 gusht 2024 erdhi reagimi nga Drejtoria e Përgjithshme e Doganave, e cila pa dashje zbuloi se ka pasur ngarkesa të tjera me mbetje që janë transportuar edhe më parë.
Eksperti i mjedisit, Rodion Gjoka, u shpreh për “Vetting” se: “I vetmi në këtë mes që po themi ka realizuar një inspektim të denjë për sa u takon iniciativave që kanë marrë, sepse kjo iniciativë e marrë nga konventa e Baselit, por edhe nga organizata me qendër në Bruksel për sa i takon këtij transporti apo kësaj sasie me mbetje toksike, që po shkon në rrugë të jashtëligjshme, pra duke u konsideruar si koncentrat zinku, por nga krahu tjetër rezulton që nuk është thjesht koncentrat zinku, i vetmi institucion në këtë mes është autoriteti portual në Kinë, në Guangxi të Kinës”.
Në ndryshim nga homologët kinezë, doganat shqiptare deklaruan se për rastin në fjalë po bashkëpunojnë me OLAF, Zyrën e luftës kundra mashtrimeve në Bashkimin Europian. Sipas doganave, rasti i cituar nga media nuk është eksport nga Shqipëria, por një transit ndërkombëtar i produktit koncentrat zinku nga Kosova. Pra, produkti është koncentrat zinku me origjinë nga Kosova me firmë dërguese/eksportuese “Apfelbaum” shpk me adresë Rr. Fehmi Agani, Prishtinë/Kosovë; Firma pritëse/importuese është ACHRO AG me bazë në Steinhausen Switzerland. Doganat shtojnë se firma zvicerane “ACHRO AG” është urdhëruese sipas “BILL OF LOADING” (B/L) e kompanisë detare MAERSK për transportin e këtij produkti (LOW GRADE ZINC CONCENTRATE) me destinacion firmën pritëse /GUANGXI LOGISTICS INDUSTRY INTERNATIONAL TRADE CO. LTD, NANNING, China/.
Drejtori i “Apelbaum” shpk, Arten Bajrushi, kompanisë së cilës Doganat iu referuan gabimisht si “Apfelbaum”, për “Vetting” u shpreh i habitur që doganat e kanë përmendur kompaninë e tij pasi nuk ka lidhje me rastin. “Për çdo gjë lajmëroni kompaninë ‘Achro’ zvicerane, e cila e ka blerë mallin në Kosovë. Ajo është blerësja e mallit, përndryshe sipas saj sepse i kam pyetur, nuk kanë lidhje me ata kontejnerët që po kthehen”, – tha për “Vetting” Arten Bajrushi.
Drejtori Barjushi deklaroi se për më shumë informacione duhet të kontaktonim kompaninë zvicerane “Achro Ag”. “Vetting” arriti të kontaktonte Mostafa Azizin, i cili deri në mars 2024 ka qenë i punësuar te kompania zvicerane. Sipas ish-punonjësit të “Achro Ag”, nga Trepça nuk mund të vinë mbetje të rrezikshme. I pyetur për testet nga dogana kineze Fengcheng në Portin e Nansha-s, Azisi refuzoi të komentonte rezultatet. “Vetting” u përpoq të kontaktonte administratorin e “Achro Ag”, Arjan Dzemaili për të marrë një koment, por deri në publikimin e këtij materiali z.Djemaili dhe përfaqësues të tjerë të kompanisë ishin të paarritshëm.
MANOVRAT E “KURUM” PAS SKANDALIT
Dokumentet nga dogana kineze, të cilat janë marrë nga organizata mjedisore BAN zbulojnë se nuk kemi të bëjmë me koncentrat zinku për 115 kontejnerët. Sipas Jim Puckett: “Ne patëm këtë rastin në Kinë dhe burimi nga doganat na siguroi të dhënat për analizat e mbetjeve. Ne mësuam se autoritetet kineze morën testet e materialeve për t’i analizuar se çfarë përbërje kishin, të cilat treguan nivele të lartë të Plumbit, si rasti i materialeve toksike me nivel 8% të metalit të plumbit dhe burimi konfidencial na siguroi edhe dokumentet e porositësit”.
Të njëjtin mendim kishin dhe ekspertët mjedisorë, të cilët evidentojnë faktin se në rastin e kësaj ngarkese kemi të bëjmë me produkte nga industria e hekurit dhe çelikut.
The environmental expert, Rodion Gjoka, told "Vetting" that: "The result of those is that we don't only have zinc concentrate in this area, although most of it can be distinguished as such, but we are saying that we have residues from the process of metallurgical treatment of the metal. So, they define it as a residue of an industrial process, which contains iron, sulfur, zinc, lead, magnesium and small amounts of copper. This is apparently not raw material. Here we are dealing with hazardous waste, at least according to what the (Chinese) authorities say."
By checking the containers that have been blocked by Chinese customs and published by BAN Basel, "Vetting" confirmed that these are loads of hazardous waste, which have left the Port of Durrës based on the container tracking system.
It remains unclear what will happen to these containers since there is no information in the system about when they will return, while they have been stuck in Nansha Port in China for several months.
The Albanian authorities have kept the load of hazardous waste hidden, even though they have been informed about the test results.
Only after the denunciation by the international media, the Customs were "forced" to accept the facts. But is the Turkish company "Kurum" at the center of this international scandal?
Albania is a member of the Basel international convention on the environment, where, under strict safety rules, the way our country can export toxic waste is specified.
To transport this waste to other countries, Albania must have a prior permit from the destination country such as Thailand, but also from the transit countries where the product will pass.
The permit specifies information on the type and amount of waste, as well as the destination and method of processing or disposal.
A good part of this waste is produced by the Turkish conglomerate "Kurum International", which, according to the file from the Durres Prosecutor's Office, is the source of the hazardous waste allegedly exported by "Sokolaj" shpk from the Port of Durres.
These wastes, marked with the code "10 02 07*", are solid wastes from gas treatments, containing dangerous substances.
The waste export scandal has not only brought the Turkish company to the fore, but has raised a serious problem of where this toxic waste goes.