Ahmet Zogu and the establishment of the National Bank of Albania

2023-02-27 18:02:17Histori SHKRUAR NGA MARENGLEN KASMI
Ahmet Zogu and the establishment of the National Bank of Albania

Gjatë qëndrimit të tij në Beograd në vitin 1925, Ahmet Zogu arriti në përfundimin se, pavarësisht se qeveria jugosllave po mbulonte me zemërgjerësi shpenzimet e tij personale, ajo jo vetëm që nuk ishte e gatshme të mbështeste atë financiarisht pas kthimit të tij në Shqipëri, por po ashtu nuk mundej të paguante për zbatimin e planeve të tij politike. Kështu që, pa e vënë në dijeni Beogradin, Ahmet Zogu hyri në kontakt me qeverinë italiane nëpërmjet vjehrrit të tij, Shefqet Vërlaci, i cili ishte në azil politik në Romë. Qëllimi i këtyre bisedimeve ishte sigurimi i mbështetjes politike dhe financiare pas kthimit të tij në atdhe, për të konsoliduar kështu sundimin e tij.

Fillimisht, plani i tij u financua në mënyrë direkte nga kompania britanike «Anglo Persian Oil Co.», me ndërmjetësinë e ministrit britanik në Durrës, Eyres. Sipas marrëveshjes, kjo kompani do të merrte si këmbim koncesionin e parë të shfrytëzimit të naftës shqiptare.

Pas triumfit të Legalitetit, Ahmet Zogu dërgoi për të biseduar me qeverinë italiane vëllezërit italofilë, Mufid dhe Ekrem Libohova, të cilët qëndronin prej kohësh në kontakt të ngushtë me italianët. Ndërkohë, presidenti Zog e kishte emëruar Mufid Libohën Zv. ministër të Jashtëm dhe Ministër të Financave, ndërsa vëllain e tij, Ekremin, Ministër Fuqiplotë në Romë. Teksti i marrëveshjes për themelimin e Bankës Kombëtare dhe marrjen e huasë prej 50 milionë frangash ari, me një interes prej 7 %, u hartua nga italianët dhe vëllezërit Libohova. Për palën italiane, marrëveshjen e nënshkroi ministri Mario Alberti.

Sipas Legatës gjermane në Tiranë, pas nënshkrimit të kontratës, Mufid Libohova tregonte pa ngurruar se, për nënshkrimin e saj, ai ishte shpërblyer nga italianët me 1 milion franga. Këtë veprim ai e justifikonte me një privilegj që kishte ekzistuar në Perandorinë Osmane, ku Ministri i Financave përfitonte 2 % të vlerës, për çdo marrje huaje të nënshkruar. Po ashtu, qeveria italiane, nëpërmjet të së ashtuquajturës «Huaja e Prillit 1925» i dha paraprakisht qeverisë shqiptare një milion franga. Sipas porosisë së presidentit Zog dhe Mufid Libohovës, kjo shumë  ju la  në dispozicion Ekrem Libohovës «për nevoja urgjente shtetërore» siç ishin: qepja e një uniforme parade për presidentin Zog, blerjen e dy vaporëve, të cilët pas një udhëtimi të vetëm u shitën në ankand për skrap në një të dhjetën e vlerës së blerjes, për blerjen e municioneve të vjetra për armë krahu, që u siguruan nga vetë Ekrem Libohova etj.

Pasi u hartua marrëveshja, i ngarkuari italian me punë, Marchese di Durazzo, i dorëzoi Ahmet Zogut marrëveshjen për nënshkrim. Zogu fillimisht hezitoi të nënshkruajë, pasi të besuarit e tij e kishin bindur atë se, kjo marrëveshje ishte një biznes privat i vëllezërve Libohova. Për të detyruar Zogun të nënshkruante, italianët përdorën taktikën e «kërbaçit dhe kulaçit». Nga njëra anë ata e kërcënuan Zogun për pasojat, nga ana tjetër e «zbukuruan» llogarinë e tij personale me një shumë të konsiderueshme. Vetëm pas këtij veprimi, Ahmet Zogu u shpreh i gatshëm për të nënshkruar marrëveshjen dhe po ashtu të merrte masa për miratimin e saj nga Parlamenti dhe Senati.

***

Themelimi i një institucioni qendror bankar shqiptar kushtëzohej para së gjithash nga situata politike në vend. Vetëm pas rikthimit të normalitetit politik dhe shtetëror në vitin 1925, qeveria shqiptare ishte në gjendje të merrte vendime dhe të lidhte marrëveshje të vlefshme dhe ligjore si dhe të siguronte bashkëpunimin e një grupi bankar italian për themelimin e BKSH-së. Përkrah së drejtës për të kryer gjithë veprimet bankare, Banka Kombëtare ruante edhe ekskluzivitetin e prodhimit të bankënotave dhe monedhave si edhe hedhjen në qarkullim të tyre. Me krijimin e saj u zgjidh po ashtu edhe një nga çështjet më të rëndësishme shtetërore, siç ishte krijimi i një valute shtetërore shqiptare.

One of the essential issues of the creation of the National Bank was the creation of its capital. In this agreement, it was sanctioned that the Albanian government would receive a loan of 50 million gold francs for this purpose. Consequently, the Italian Financial Group formed the "Society for the economic development of Albania" (Societa per lo sviluppo economico dell' Albania - SVEA) with a capital of 15 million lire. This company would also have the concession of this loan. According to the agreement, the loan was to be used only for public works such as the construction of roads, buildings, bridges, reclamation, agriculture, etc.

But what would it mean for the Albanian government to accept the loan with these conditions?

By holding back the revenues of the customs and state monopolies, which constituted almost half of the state revenues, the Italians had shackled the sovereignty of the commercial policies of the Albanian government. This sovereignty was conditioned by a clause in the agreement. The lack of delay in the payment of the next installment opened for the Italians the prospect of capturing the Albanian customs offices. The signing of the agreement for the creation of the National Bank of Albania reserved great rights for the Italians, such as the creation of a banking monopoly in Albania. This was confirmed by the fact that, after a few years, other foreign banks left Albania.

Albania's advantage could be considered in this agreement the opportunity that the Albanian government kept for itself to follow the activity of this company through the appointment of two of its representatives in the administrative council of the company. Likewise, the Albanian state would also receive shares worth one million lire for free. The involvement of the Albanian state as a shareholder in this company meant that it was directly involved in its capital and profits.

The condition that 49% of the shares should be reserved for Albania was sabotaged by the Libohova brothers, in collaboration with the Italians. The conditions set were much more severe for the Albanians. Not only that for the borrowed 50 million, the loan interest increased from 7% to 11% as a result of the inclusion of other additional interests, but now she had to take over a loan of 70 million. This amount was calculated on the basis of additional expenses, the payment of the Italians for the help given by them, etc. The interest for the first six months was immediately deducted from the total amount.

Pra, qeveria shqiptare duhej të merrte përsipër një pagesë të këstit vjetor prej afro 6.5 milionë franga dhe një borxh prej 70 milionë frangash, ndërkohë që ajo nuk do të ishte asnjëherë në gjendje të siguronte pagesën e interesit për një shumë të tillë. Më 12 nëntor 1925, SVEA njoftoi qeverinë shqiptare se ishte gati të lëvronte huanë prej rreth 45 milionë frangash ari. (Nga shuma prej 50 milionë u zbritën 1 milionë franga që u dhanë parapagim, që tashmë me gjithë interesin ishin bërë 1.17 milionë dhe po ashtu, u zbrit interesi prej 3.7 milionë, i llogaritur deri më 30 qershor 1926. Pra gjithsej 4.87 milionë). Shqipërisë ju nevojitën 7 vjet për të marrë gjithë shumën e huasë, pra deri në vitin 1932, duke përfituar kështu mesatarisht rreth 6.44 milionë në vit. Në këto shtatë vjet, qeveria shqiptare, sipas përllogaritjeve paraprake të bëra nga Legata gjermane në Tiranë, kishte detyrim të paguante një interes vjetor prej afro 6.47 milionë frangash. Pra, pas zbritjes së interesit të gjashtëmujorit të parë nga shuma e përgjithshme, qeveria shqiptare ishte e detyruar të paguante për shlyerjen e huasë një interes, i cili ndër vite arrinte vlerën e gjithë të huasë.

Sigurisht që shqiptarëve tashmë ju hapën sytë. Presidenti Zog refuzoi të zbatonte kontratën dhe kërcënoi italianët se do të kërkonte ndihmën e Lidhjes së Kombeve për të kontrolluar kushtet e marrëveshjes. Kundër Ministrit të Financave, Mufid Libohova u ngrit një Komision Hetimor Parlamentar. Ekrem Libohova u lirua nga detyra e tij në Romë. Komisioni Hetimor Parlamentar ngriti një akuzë prej 11 pikash, prej të cilave pikat 1, 3 dhe 11 morën në shqyrtim pikërisht marrëveshjen e themelimit të Bankës Kombëtare dhe marrjen e huasë. Komisioni e shpalli Mufid Libohovën në të gjitha pikat fajtor.

Ndërkohë Italia ushtronte një presion të madh ndaj Presidentit Zog për të ndaluar procesin hetimor. Gjithsesi Komisioni i përfundoi punimet. Më tepër sesa kërcënimet e italianëve, presidenti Zog nuk e dënoi Mufid Libohovën sepse ky i fundit e kërcënoi me nxjerrjen e detajeve, të cilat e komprometonin rëndë atë vetë. Duke qenë se në vitin 1927 Mufid Libohova ndërroi jetë, ngjarja u la në harresë.

Por edhe pala italiane u detyrua të lëshonte pe. Pothuajse gjatë gjithë vitit 1926 u negociua ndërmjet palëve, duke arritur në rezultatin e mëposhtëm: Shuma e përgjithshme e kredisë u ul në 65.5 milionë franga, me arsyetimin se huaja ishte dhënë në Lireta dhe kursi i saj tashmë kishte ndryshuar. Për shumën e huasë të papërdorur u llogarit një zbritje e interesit prej 6.875 %. Këstet vjetore zbritën nga 6.474.000 në 5.636.850 franga. Me këto kushte lehtësuese të arritura, qeveria shqiptare do të përfitonte për gjithë periudhën 50 vjeçare të huasë, rreth 50 milionë franga ari. Po ashtu, rreth 10 milionë franga kurseheshin nga ulja e interesit. Sipas këtyre kushteve lehtësuese, Shqipërisë do t’i duhej të paguante rreth 60 milionë franga më pak nga përllogaritja fillestare.

Gjithashtu qeveria italiane miratoi edhe një ligj, me të cilin ajo autorizonte Thesarin e Shtetit që, nëse qeveria shqiptare nuk paguante në kohë interesin, atëherë ky institucion duhej të merrte përsipër këto pagesa. Më 28 shkurt 1928 ndërmjet SVEA-s dhe qeverisë shqiptare u nënshkrua një marrëveshje moratoriumi, sipas së cilës deri në fund të vitit 1930 Shqipëria nuk duhej të paguante asnjë këst të huasë. Në vitin 1931 duhej të paguante 1 milion franga, në 1932 vetëm 2 milionë dhe vetëm  prej vitit 1933 duhej të paguante këstet me interesat e paracaktuara. Interesat e moratoriumit duhej ti paguante Thesari i Shtetit italian. Ky veprim shënon fillesat e kalimit të Shqipërisë nën diktatin ekonomik të Italisë, çka u shoqërua me diktate politike, shoqërorë e kulturore deri në pushtimin ushtarak të saj.

©Copyright Vox News

This article is exclusive to Vox News, it is copyrighted according to Law No. 35/2016, "On copyright and related rights". The article can be republished by other media only by citing Vox News and placing the source link at the end, otherwise any violator will be held responsible according to Article 178 of Law No. 35/2016.

Video