"Kurum", hazardous waste traffic line!

2024-10-07 14:51:30Fokus SHKRUAR NGA REDAKSIA VOX
"KURUM", the waste producer

Hundreds of tons of hazardous, suspected toxic waste "disappeared" at sea in late July, spreading global alarm. The giant containers, which transported waste, had left from the Port of Durrës, with the "Maersk" line, initially towards the port of Trieste in Italy.

Although the ships turned off GPS by disappearing from radar near Cape Town in South Africa, they were soon located.

What was discovered later, specifically on August 5, 2024, by the environmental organization "Basel Action Network", was the fact that the origin of these waste destined for Thailand was "Kurum International", based in Elbasan.

The ship "Maersk Campton" and a second container ship of the same line, it turned out that at the beginning of July 2024, they had loaded 100 containers with suspected dangerous waste in the port of Durrës.

According to the environmental organization based in the United States, which gave the signal about these wastes, there were doubts that it was a question of toxic materials coming from the ash of electric metallurgical chimneys produced in the former metallurgical plant, where the Turkish company has been operating since 1998. "Kurim International".

Furnace dust, which requires treatment, is a hazardous waste product that usually comes from steel scrap recycling and contains toxic metal oxides such as cadmium and chromium that are harmful to health and the environment.

It seems that "Kurum" did not have it for the first time. Similar shipments of hazardous waste had earlier headed to Asia in 2024 and were blocked in China by the Fangcheng Customs Agency.

The warning from the environmental organization "Basel Action Network" caused the containers to be blocked in Singapore and there it was decided to return them to the country of origin, in the Port of Durrës.

But on the other hand, he also initiated an investigation by the Durrës Prosecutor's Office, which has already registered criminal proceedings for the criminal offense of "smuggling of prohibited goods".

The investigations identified as the exporter the company "Sokolaj" sh.pk, a mineral import-export company based in Durrës owned by Gjovana Sokolaj, and the Turkish company "Kurum International" sh.a as the source of these products.

Investigation into smuggling of prohibited goods

Very soon it became official that the toxic waste, sent by ship to Thailand in July, has left the "Kurum" company. The Durrës Prosecutor's Office, from the investigations so far on this matter, has concluded that it is waste sold by the company "Kurum" as iron oxide to a company licensed for the export of waste.

On the other hand, earlier "Kurum" denied this fact, saying that it does not export hazardous waste, but on the other hand, it did not deny that it produces such waste.

"Kurum" says that it has concluded contracts and agreements with Albanian or foreign companies, licensed according to the laws in force, for the management of these wastes. Actually this is true.

The entity to which "Kurum" sold the goods, according to the investigations of the Durrës Prosecutor's Office, is the company "GS Mineral DOO", with an address in Rijeka, Croatia.

It remains to be verified by the investigation whether or not this company knew that it was buying hazardous waste that is suspected to be toxic, such as metallurgical chimney ash. And if this company really didn't know what waste it had bought, "Kurum" certainly did.

In the testimony given at the Durrës Prosecutor's Office, during the interrogation, the administrator of this company, Gjovana Sokolaj, stated that she requested from "Kurumi" an amount of 2000 tons of iron dioxide and sent an amount of advance money for this product.

According to her, a sample was sent for analysis to a laboratory in Croatia, whose response, on April 21, 2024, showed that the product is iron dioxide and is not toxic.

Also, Sokolaj has stated that he bought the waste from "Kurum" and during the year 2024 it made 2-3 exports to Thailand and there was no problem.

The file that will reveal the truth of this scandal is already in the hands of justice. The very fact that such waste ended up in a country like Thailand, with no proven capacity to recycle this waste, raises a shadow of doubt.

The Durrës Prosecutor's Office extended the investigations into the scandal of the transport of suspected toxic waste by seizing all the documentation of the company "Kurum International".

Even though Gjovana Sokolaj has shown that the amount of 200 tons that was bought from the Kurum company is iron dioxide and not toxic waste, the Prosecutor's Office is expected to carry out a laboratory examination of the monsters that were loaded into the container.

Investigations are underway for the charge of smuggling prohibited or restricted goods, but at this stage there are still no persons under investigation.

In addition to the seizure of documentation in private companies, the Prosecutor's Office has also requested data from public institutions such as the Ministry of Environment and the National Agency of Natural Resources on the practice followed for transporting containers. It is currently known that the ships are in Singapore, but the authorities there have not accepted them.

On the other hand, the Prosecutor's Office of Durrës has requested information electronically from its counterparts in Singapore, in order to avoid delays by means of letters, but so far they have not received an answer.

Ndërsa ne Elbasan, kompania turke “Kurum” ka mbyllur dyert dhe ka pezulluar aktivitetin. 500 punonjës të dy uzinave të kësaj kompanie janë aktualisht pa punë, pas ndërprerjes se kontratës në mënyre të njëanshme dhe pa asnjë sqarim nga kompania turke. “Kurum” nuk ka pranuar të japë shpjegim nëse bëhet fjalë për një pezullim të përkohshëm të punës në uzina, apo për ndërprerje të saj afatgjatë.

“KURUM”, prodhuesja e mbetjeve

Për të eksportuar nga Shqipëria mbetjet që prodhohen nga furrat elektrike, të njohura botërisht si EAFD, electric arc furnace dust, nevojitet një leje paraprake nga Tajlanda si vend destinacion, si dhe vendet transit për të eksportuar mbetje të rrezikshme.

Kjo leje duhet të përfshijë informacione mbi llojin dhe sasinë e mbetjeve, si dhe destinacionin dhe metodën e trajtimit ose asgjësimit të tyre.

Eksporti i mbetjeve të rrezikshme mund të bëhet vetëm nëse mbetjet do të menaxhohen në mënyrë të sigurt në vendin e destinacionit, sipas standardeve mjedisore dhe shëndetësore të përshtatshme. Por të paktën deri në këtë fazë të hetimeve që po kryen Prokuroria e Durrësit, ende nuk është vënë në dorë një leje e tillë, që të konsiderohet si provë.

Kompania turke “Kurum International” operon në ish-Kombinatin Metalurgjik të Elbasanit që prej vitit 1998 dhe është furnizues i rëndësishëm rajonal i shufrave të hekurit për ndërtim. Me qindra punëtorë në bordero, ajo ishte gjithashtu një punëdhënës i rëndësishëm për qytetin e Elbasanit. Por pas përhapjes së këtij skandali, kompania mbylli dyert dhe nxori në rrugë 500 punëtorë.

Për të reduktuar ndotjen e shkaktuar nga industria, “Kurum” ka pretenduar vazhdimisht se ka instaluar prej vitit 2010 një sistem filtrash për kapjen e mbetjeve të hirit nga trajtimi i gazeve të oxhakut në ish-Kombinatin Metalurgjik. Por duket se realiteti është ndryshe. Aty prodhohen sërish mijëra ton mbetje të rrezikshme të hirit të oxhakut në vit.

“Këto pluhura që kapen nga sistemi, ambalazhohen në thasë dhe mund të eksportohen ose të përdoren në vend. Për këtë periudhë nuk është bërë evadim i kësaj mbetjeje, ato janë depozituar në sheshin përkatës dhe janë lëndë e parë për prodhimin e bojërave pasi është në % të lartë ZnO”, raportonte Kurum në qershor te vitit 2021.

Sasia totale e këtyre mbetjeve është prodhuara për më shumë se një dekadë nga “Kurum” dhe destinacioni i tyre mbetet i panjohur, por vetëm për një periudhë 3-mujore, kompania raportonte se kishte akumuluar 2500 ton pluhura, të cilat deklarohen ndryshe edhe si oksid zinku.

Sipas verifikimeve të kryera nga Policia e Durrësit, të referuara më pas në Prokurori, një sasi prej 2800 ton mbetje të prodhuara nga “Kurum” dyshohet se i janë shitur kompanisë “Sokolaj” sh.p.k në tetor dhe nëntor të vitit 2023. Gjovana Sokolaj dëshmoi në Prokurori se produkti me të cilin janë mbushur 102 kontejnerët, që ajo e konsideron si oksid hekuri, është blerë nga kompania “Kurum” për një vlerë totale prej 41 mijë dollarësh. Më pas, Sokolaj ia ka shitur këtë sasi simotrës së saj në Kroaci, GS Minerals D.o.o për 141 mijë dollarë, ndërsa kontejnerët janë nisur nga porti i Durrësit me destinacion fundor Tajlandën më 4 korrik 2024.

Por rreth një muaj më pas, Gjovana Sokolaj dëshmon se mori një njoftim shqetësues nga kompania e kontenjerëve. Ajo ka deklaruar se në njoftim e informonin se, 102 kontejnerët që kompania e saj kishte nisur do të ktheheshin në portin e Durrësit, sepse porti i Singaporit nuk pranonte të bënte shkarkimin. Sipas saj ata kishin dyshime se kontejnerët ishin mbushur me lëndë toksike. Në deklarimet që ka dhënë në Prokurori, Sokolaj pretendon se ka kthyer përgjigje me e-mail, duke u konfirmuar se materiali që ndodhet në kontejnerë është oksid hekuri, janë bërë analizat nga Sokolaj sh.p.k dhe Kurum sh.a dhe nuk rezulton që aty të ketë mbetje toksike.

Më 27 gusht, pasi e kishin lajmëruar më parë kompaninë turke “Kurum” se do të shkonin për inspektim, ekspertët e Inspktoratit Shtetëror të Punës zbarkuan në mjediset e saj. Ata qëndruan për afro 3 orë duke kryer verifikimet e nevojshme në zyrat e kompanisë duke marrë dokumente për të verifikuar shkaqet e largimit nga puna të afro 500 punonjësve, të cilët kompania turke thotë se po i shkarkon pas vështirësive ekonomike që ka hasur.

Në përfundim të inspektimit, drejtuesi i inspektoratit Elbasan nuk ndau asnjë informacion lidhur më çfarë kishin mundur të shihnin dhe dokumentonin në tre orë qëndrimi brenda kompanisë që akuzohet se ka eksportuar mallra të rrezikshme drejt Tajlandës. Konkluzione e inspektimit njoftoi se do të bëhen publike në ditët në vijim. Në të njëjtin ditë pranë “Kurum” ishin edhe ekspertë të Inspektoratit të Mjedisit, të cilët mësohet se morën mostra që do të analizohen në laboratorët përkatës. Ndërkohë dy uzinat e kompanisë turke ajo e prodhimit të çelikut dhe e petëzimit vijojë te jenë të mbyllura.

Brenda zyrave mësohet se ndodhen vetëm punonjësit e departamentit të shitjeve dhe jashtë tyre rojet e sigurisë, ndërsa qindra punonjës të tjerë janë hedhur në rrugë me pretendimin se kompania nuk po ia del dot ekonomikisht. Ky vendim për mbyllje uzinash e shkarkim punonjësish vjen pas zbulimit të skandalit se “Kurum” përmes një kompanie tjetër ka eksportuar drejt Tajlandës rreth 800 ton mbetje që dyshohet se janë të rrezikshme.

Largimin e 500 punonjësve, “Kurum” e justifikon me faktin e rritjes së kostove dhe vështirësive ekonomike. Por shifrat e dorëzuara në institucionet shtetërore tregojnë të kundërtën e asaj që pretendon kompania. Nga të dhënat konfirmohet se “Kurum” është një ndër kompanitë që ka rezultuar me fitimet më të larta në dy vitet e fundit. Sipas bilancit, “Kurum” realizoi një fitim prej 78 milionë eurosh në vitin 2022. Ndërkohë që gjatë vitit të kaluar fitimi neto ishte 44,6 milionë euro,  shifër kjo edhe pse pak më e ulët vlerësohet një fitim i konsiderueshëm. Këto fitime lidhen me nivelin e lartë të inflacionit dhe kërkesën e lartë për metalet. Por ky nuk është i vetmi burim fitimesh për “Kurum” pasi zotëron gjithashtu edhe 4 hidrocentrale, nga të cilat siguron energji për aktivitetin dhe shet tepricën.

Ndërkohë që kërkesat në vend për hekur mbeten të larta në sektorin e ndërtimit. Ky argument është dhënë edhe nga deputeti Erion Braçe. Në një postim të radhës  deputeti socialist thekson se është e pamundur që kompania të jetë në vështirësi financiare në kushtet kur kërkesa për produktet që uzina prodhon është në maksimum prej vitesh.

“Kurum” pretendon nga ana tjetër se me shkurtimin e rreth 500 punonjësve do të ulë shpenzimet. Por me një përllogaritje të thjeshtë rezulton se fondi i pagave është minimal në krahasim me fitimet e deklaruara zyrtarisht të cilat sipas bilancit në vitin 2023 janë 44.6 milionë euro. Paga mesatare e punonjësve është rreth 1 mijë dollarë në muaj. Ndërkohë për 500 punonjës kjo kompani shpenzon 500 mijë dollarë në muaj ose 6 milionë dollarë në vit dhe e konvertuar në euro 5.4 milionë euro. Ky është një fond shumë minimal krahasuar me fitimet dyshifrore të deklaruara të kompanisë. Ndërsa nga të dhënat konfirmohet se i gjithë fondi i pagave të grupit ishte më pak se 9 milionë euro.

Kompania “Kurum” ka pasur kohë të arta të aktivitetit të saj me fitime marramendëse  si rezultat i përfitimeve të aseteve shtetërore nga demokratët. Aktualisht ka mbyllur aktivitetin dhe rrezikon që të lerë të papunë rreth 500 punonjës por në periudhën 2005-2013 kjo kompani ka qenë e favorizuar në shumë aspekte. Kompania turke “Kurum”, fitoi në 2011-ën një koncesion 35-vjeçar për menaxhimin e terminalit të kontejnerëve në portin e Durrësit. Një kontratë kjo që u prish më pas nga qeveria socialiste, e cila urdhëroi anulimin e koncesionit duke hapur çështje gjyqësore për shkak të mospërmbushjes së kushteve kontraktuale nga kompania. Shqipëria fitoi gjyqin e arbitrazhit me kompaninë turke “Kurum” për mbylljen e kontratës koncesionare të terminalit të kontejnerëve në Portin e Durrës. Gjykata për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve në Uashington, ICSID, ka rrëzuar pretendimin 100 milionë euro që kompania turke kishte ndaj qeverisë shqiptare, dëm që sipas saj i ishte shkaktuar nga mbyllja e njëanshme e koncesionit për terminalin e kontejnerëve në Portin e Durrësit.

Po ashtu një tjetër koncesion iu dha kompanisë turke “Kurum”. Më 22 korrik të vitit 2013. Qeveria i dha me koncension me kontratën e tipit “Rehabilitim, Operim dhe Transferim”, kompanisë Kurum International SH.A. rafinerinë e Cërrikut. Premtoi se do të investonte 48 milionë euro duke ndikuar edhe në punësim në këtë zonë por e shkriu për skrap që në muajin e parë.

Në të njëjtën periudhë përfitoi ndër të tjera edhe asete të rëndësishme energjetike shtetërore. Ekspertët në atë kohë e kritikuan ashpër shitjen e katër hidrocentraleve rentabël me çmime të ulëta. Hidrocentralet Bistrica 1 dhe Bistrica 2 u shitën për 52 milion euro. Ndërsa Ulza e Shkopeti u shitën për 57.5 milion euro.

Ndërkohë në fund të mandatit si kryeministër, Sali Berisha firmosi një tjetër kontratë koncesionare në bazë të së cilës i jep “Kurum” 67 hektarë tokë publike në Spitallë të Durrësit, për të ndërtuar një park industrial.

Rruga e mbetjeve dhe kthimi i tyre

Dy dërgesa që besohet se përmbajnë mbetje toksike të padeklaruara që zbarkuan në brigjet e Singaporit në gusht, po dërgohen nga autoritetet në vendin e origjinës. Tituj të ngjashëm u publikuan nga disa media në Singapor. Ngarkesat me origjinë nga Shqipëria, që sipas mbikëqyrësve të mbetjeve atje deklaruan se përmbanin pluhur toksik të furrave së çelikut, në muajin korrik ishin nisur nga Italia në drejtim të Tajlandës. Pluhuri toksik i furrës së çelikut përmban metale të rënda si zink dhe plumb që mund të kullohen kur hidhen në tokë, duke ndotur ujërat nëntokësore. Pluhuri i dëmshëm mund të çojë në acarim serioz të syve, lëkurës dhe mushkërive, madje edhe të shkaktojë kancer.

Në Itali, ngarkesa është vendosur në dy anije, Maersk Campton dhe Maersk Candor, nga gjigandi danez i anijeve Maersk. Campton mbante 41 kontejnerë dhe Candor, 61. Mbikëqyrësi, Basel Action Network, tha në një deklaratë më 5 gusht 2024 se anijet Maersk ishin nisur për në Tajlandë. Singapori duket se ka qenë një ndalesë transiti gjatë rrugës. Konventa e Bazelit është një traktat i OKB-së që kriminalizon trafikimin e mbetjeve. Sipas traktatit, eksportuesi ose gjeneruesi i mbetjeve do të duhet të marrë miratimin nga autoritetet e vendit pritës përpara se mbetjet të zhvendosen. Por Basel Action Network deklaronte se vendet në rrjetin e transportit nuk ishin njoftuar për ngarkesën toksike.

Basel Action Network

Shqipëria nuk u informua kurrë për eksportin nga eksportuesi. Po ashtu as shtetet transit nuk u informuan dhe Tajlanda nuk mori kurrë asnjë njoftim.

Në një moment, rrugës për në Azinë Juglindore, ku hedhja e mbeturinave të paligjshme nga vendet e tjera është e përhapur, Maersk Campton dhe Maersk Candor dolën jashtë radarit për një kohë shumë të pazakontë. Transponderi i Sistemit të Pozicionimit Global të sistemit të identifikimit automatik të Maersk Campton (AIS) u çaktivizua më 31 korrik dhe nuk arriti të bënte ankorimin e planifikuar më 1 gusht në Cape Town. Maersk Candor doli nga radari midis 9 dhe 19 gusht apo më shumë. Organi mbikëqyrës ngriti alarmin dhe njoftoi Shqipërinë, disa vende transit dhe Tajlandën.

Më 18 gusht, Maersk Campton besohet se ka shkarkuar 41 kontejnerët e tij në Singapor. Të nesërmen, kontejnerët u transferuan në një anije tjetër nën kompaninë e transportit mesdhetar që ishte planifikuar të lundronte në Itali më 21 gusht.

Anija e dytë, Maersk Candor, e cila mbante 61 kontejnerët e mbetur, u ankorua në Singapor më 24 gusht. Një kërkim në portalin e gjurmimit detar MarineTraffic.com tregoi se Maersk Candor ishte ankoruar në terminalin Pasir Panjang më 25 gusht.

Në përgjigje të pyetjeve nga “The Straits Times”, Agjencia Kombëtare e Mjedisit (NEA) dhe Autoriteti Detar dhe Portual i Singaporit (MPA) thanë më 26 gusht se kishin marrë informacion mbi dy anijet Maersk të destinuara për në Singapor që mbanin kontejnerë që thuhet se përmbajnë mbetje të rrezikshme të padeklaruara.

Agjencitë thanë se kishin informuar Maersk, që i njoftoi se po i dërgonin kontejnerët në vendin e eksportit. Maersk Campton ishte ankoruar dhe që atëherë ishte nisur nga Singapori. Ndërsa Maersk Candor ishte rrugës”.

Singapori u bë nënshkrues i Konventës së Bazelit në 1996. Republika miratoi Aktin e Mbetjeve të Rrezikshme (Kontrolli i Eksportit, Importit dhe Transitit) dhe rregulloret e tij për të rregulluar eksportin, importin dhe transitin e mbetjeve toksike në përputhje me konventën. Çdo palë që kërkon të zhvendosë mbetje të tilla këtu kërkon një leje nga Departamenti i Kontrollit dhe Menaxhimit Kimik të AKM-së.

E pyetur për përmbajtjen e dërgesave, ose nëse Singapori kishte kryer teste për të përcaktuar nivelet e metaleve të rënda dhe substancave të tjera në to, AKM dhe MPA do të thoshin vetëm: “Në përputhje me Konventën e Bazelit, Singapori po lehtëson kthimin e kontejnerëve .”

Në një letër të 14 gushtit drejtuar Portit Laem Chabang në Tajlandë që u publikua në internet, Maersk tha se dy anijet nuk ishin planifikuar të ndalonin në Tajlandë.

Kompania Maersk

Duke pasur parasysh spekulimet në lidhje me përmbajtjen e këtyre kontejnerëve, kompania aktualisht po bashkëpunon me autoritetet përkatëse në Singapor dhe linjën e anijeve, në emër të së cilës ne operojmë, për të siguruar që këto kontejnerë të kthehen në Shqipëri me mjetet më të mira të mundshme. Nuk është e papritur që disa pronarë anijesh të çaktivizojnë përkohësisht sinjalet AIS për shkak të shqetësimeve të sigurisë. Këto kontejnerë nuk janë deklaruar se përmbajnë mbetje të rrezikshme. Nëse do të deklaroheshin si të tillë, kompania do të refuzonte t’i transportonte.

Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogën dhe Krimin ka thënë se Malajzia, Vietnami, Tajlanda dhe Indonezia janë bërë venddepozitimi kryesor në Azinë Juglindore për mbetjet legale dhe të paligjshme nga Shtetet e Bashkuara, Japonia, Britania, Bashkimi Evropian dhe vende të tjera.

Midis marsit dhe qershorit, portet e Malajzisë sekuestruan qindra kontejnerë që dyshohej se përmbanin mbetje të paligjshme elektronike, pasi morën një informacion nga Rrjeti i Veprimit të Baselit. Të paktën 106 kontejnerë u mbushën me mbeturina elektronike. Odiseja e këtyre mbetjeve është vetëm në hapat e parë. Ndërsa pritet përfundimi i analizave laboratorike për të vërtetuar se çfarë përmban në të vërtetë materiali në kontejnerët që po udhëtojnë për t’u rikthyer në Shqipëri.

 
 
 
 
 
View this post on Instagram
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

A post shared by ABC News Albania (@abcnewsal)

Por nga ana tjetër Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë si dhe Ministria e Turizmit kanë dalë në një deklaratë në lidhje me mbetjet e Kurum që janë eksportuar drejt Tajlandës, duke theksuar se Shqipëria nuk do të pranojë rikthim të tyre. Në deklaratë, thuhet se në të dyja rastet e transportit të publikuara nga Elbasani drejt Tajlandës dhe nga Kosova drejt Kinës, mallrat e deklaruara si okside/hidrokside hekuri apo koncentrat zinku, janë transportuar nga Porti i Durrësit drejt porteve evropiane dhe nuk janë bërë objekte kontrollesh në vendet e BE-së, por janë lejuar të vijojnë itinerarin e tyre. Mallra me klasifikim të tillë thuhet në deklaratë, nuk janë konsideruar asnjëherë si mbetje të rrezikshme nga organet doganore dhe mjedisore.

Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë si dhe ajo e Turizmit thonë më tej se në këto raste përgjegjësia nuk mund të bjerë mbi administratën portuale pasi këto mallra nuk bëjnë pjesë në kategorizimet e parashikuara në Kodin Ndërkombëtar Detar për Mallrat e Rrezikshme.

“Faktet tregojnë se ngarkesa të tilla janë pranuar rregullisht nga vendet transit dhe nga vendet e destinacionit fundor. Më konkretisht rezulton se së fundmi 360 njësi kontejnerike të tilla janë pranuar nga autoritetet doganore kineze vetëm në 10 muajt e fundit”, thuhet në deklaratë.

Citing international conventions, the ministries say that the declaration of the cargo as dangerous goods or hazardous waste is the obligation of the exporter or importer, which must be evidenced through the accompanying documentation of the goods from the manufacturer, analyzes and relevant authorizations. At the end of the statement, it is emphasized that Albania will not accept the return of such loads, even more so only on the basis of suspicions and speculations, without the realization of exhaustive analyzes and reliable and verifiable legal evidence.

If there are toxic residues in the containers that are being returned to Albania or not, this will only be proven by specialized laboratory analyses.

But since "Kurum" is already involved in this scandal, this does not seem to require much analysis. The first signals were given by the company itself.

First with denials that turned out to be baseless and then with the dismissal of 500 employees, again with baseless reasoning.

The pollution from the furnaces and chimneys of the "Kurum" plants seems to be no longer only local nor national.

Suspicious containers turned it into international. Everything is now in the hands of the Durrës Prosecutor's Office. Are we talking only about smuggling of prohibited goods, or was a line for the trafficking of toxic waste from "Kurum" and "Sokolaj" built in this form.

And if this is proven, then it is no longer a question of an ordinary crime, but of an organized crime./ AbcNews

Video