Zbulohet një gjuhë e re indo-europiane gjatë gërmimeve arkeologjike të rrënojave hitite në Turqi

Një gjuhë e re që i përket familjes së gjugëve indo-europiane u zbulua në Bogazkoy-Hattusha në Turqinë veri-qendrore. Këtu ndodhej dikur kryeqyteti i Perandorisë Hitete, një nga fuqitë e mëdha të Azisë Perëndimore gjatë epokës së bronzit të vonë (1650-1200 pes).

Gërmimet në Bogazkoy-Hattusha kanë vijuar për më shumë se 100 vjet nën drejtimin e Institutit Arkeologjik Gjerman. Vendi ka qenë një sit i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që nga viti 1986. Aty deri tani janë gjetur pothuajse 30 mijë pllaka balte me shkrim kuneiform. Këto tableta, të cilat u përfshinë në Trashëgiminë Dokumentare Botërore të UNESCO-s në 2001, ofrojnë informacion të pasur për historinë, shoqërinë, ekonominë dhe traditat fetare të hititëve dhe fqinjëve të tyre.

Fushatat arkeologjike vjetore të udhëhequra nga drejtori aktual, profesor Andreas Schachner i Departamentit të Stambollit të Institutit Arkeologjik Gjerman vazhdojnë t'i shtohen gjetjeve kuneiforme. Shumica e teksteve janë shkruar në hitite, gjuha më e vjetër indo-evropiane e dëshmuar dhe gjuha mbizotëruese në vend. Megjithatë, gërmimet e këtij viti sollën një surprizë. Në një tekst ritual kulti të shkruar në hititisht fshihet një recitim në një gjuhë të panjohur deri tani.

Profesor Daniel Schëemer, kreu i Katedrës së Studimeve Antike të Lindjes së Afërt në Julius-Maximilians-Universität (JMU) Wurzburg në Gjermani, është duke punuar në gjetjet kuneiforme nga gërmimet. Ai raporton se teksti ritual hitit i referohet idiomës së re si gjuha e tokës së Kalasma. Kjo është një zonë në skajin veriperëndimor të zemrës së Hititëve, ndoshta në zonën e Bolu-s ose Geredes së sotme.

Zbulimi i një gjuhe tjetër në arkivat Bo?azköy-Hattusha nuk është krejtësisht i papritur, siç shpjegon Daniel Schëemer: "Hititët ishin të interesuar në mënyrë unike për regjistrimin e ritualeve në gjuhë të huaja".

Tekste të tilla rituale, të shkruara nga skribët e mbretit hitit pasqyrojnë tradita dhe mjedise gjuhësore të ndryshme anadollake, siriane dhe mesopotamiane. Ritualet ofrojnë pamje të vlefshme në peizazhet gjuhësore pak të njohura të Anadollit të Epokës së Bronzit të Vonë, ku flitej jo vetëm hititisht. Kështu tekstet kuneiforme nga Bogazkoy-Hattusha përfshijnë pasazhe në Luëianisht dhe Palaic, dy gjuhë të tjera anadollake-indo-evropiane të lidhura ngushtë me hititishten, si dhe Hattic, një gjuhë jo-indo-evropiane. Tani këtyre mund t'u shtohet edhe gjuha e Kalasmës.

Duke qenë i shkruar në një gjuhë të sapo zbuluar, teksti kalasmaik është ende i pakuptueshëm. Kolegu i Daniel Schwemer, profesoresha Elisabeth Rieken (Philipps-Universität Marburg), specialiste e gjuhëve të lashta anadollake, ka konfirmuar se idioma i përket familjes së gjuhëve anadollake-indo-evropiane.

Sipas Rieken, pavarësisht afërsisë gjeografike me zonën ku flitej Palaic, teksti duket se ndan më shumë veçori me Luwian. Se sa ngushtë është e lidhur gjuha e Kalasmasë me dialektet e tjera luviane të Anadollit të Epokës së Bronzit të Vonë do të jetë objekt i një hetimi të mëtejshëm.